Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Płocku

Formularz (...)

Sygnatura akt

IIKo 295/19

1.  WNIOSKODAWCA

K. S.

2.  ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA

1.

Odszkodowanie (kwota główna)

Odsetki

29.589,54 złotych

od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

2.

Zadośćuczynienie (kwota główna)

Odsetki

150.000,00 złotych

od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

3.

Inne

zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego

1.3. Ustalenie faktów

0.1.3.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.1.1.

N. S. w roku 1948 zamieszkiwał w miejscowości P., położonej pomiędzy Z. i Ż. wraz ze swoją rodziną - żoną W. S. oraz córkami: wnioskodawczynią K. S., J. i I..

zeznania K. S.

103,104

3.1.2.

N. S. został zatrzymany przez P.U.B.P. w P. dnia 15 listopada 1948 roku za "współpracę z bandą N.Z.W."

W grudniu 1948 roku został osadzony w więzieniu w D..

dokumentacja IPN

28

zeznania K. S.

103

3.1.3.

Podczas zatrzymania N. S. zajmował się oprzątaniem trzody chlewnej i przebywał na podwórku. W mieszkaniu przebywała między innymi jego córka - K. S.. Kiedy w godzinach porannych do domu pokrzywdzonego przybyli funkcjonariusze (...) nakazali obojgu ubrać się i wsiąść do samochodu. następnie zawieziono oboje do siedziby (...) w P..

zeznania K. S.

103-104

3.1.4.

W dniu 15 listopada 1948 roku przeprowadzono rewizję osobistą N. S..

protokół rewizji

28 (akta IIKo173/19)

3.1.5.

Oboje, K. S. i N. S. zostali osadzeni w siedzibie (...) w P. i tam wykonywano z ich udziałem czynności. Oboje osadzeni zostali osadzeni w odrębnych celach. Przesłuchiwani byli w porach nocnych. Podczas przesłuchania wobec obojga stosowana była przemoc fizyczna. N. S. w wyniku stosowanej przemocy miał zapuchniętą całą lewą połowę głowy. Podczas przesłuchania N. S. był bity po twarzy i kilkukrotnie kopnięty w plecy. Od momentu, w którym przyznał się do winy, przesłuchania dalsze ustały.

zeznania K. S.

104,108

3.1.6.

Postanowieniem z dnia 15 listopada 1948 roku wszczęto postępowanie przeciwko N. S. - podejrzanemu o współpracę z bandą N.Z.W.

postanowienie o wszczęciu śledztwa

29 (akta IIKo173/19)

3.1.7.

W toku prowadzonego śledztwa N. S. przesłuchiwany był kilkukrotnie: w dniu 17 listopada 1948 roku, 18 listopada 2018 roku, 27 listopada 1948 roku, 27 listopada 1948 roku

protokół przesłuchania podejrzanego

29v-30 (akta IIKo173/19)

protokół przesłuchania podejrzanego

30v-31 (akta IIKo173/19)

protokół przesłuchania podejrzanego

31v-32v (akta IIKo173/19)

protokół przesłuchania podejrzanego

33v-34v (akta IIKo173/19)

protokół przesłuchania podejrzanego

36v-37 (akta IIKo173/19)

3.1.8.

Postanowieniem z dnia 25 listopada 1948 roku zastosowano wobec N. S. tymczasowe aresztowanie z terminem do dnia 25 grudnia 1948 roku.

postanowienie o tymczasowym aresztowaniu

33 (akta IIKo173/19)

3.1.9.

W dniu 28 listopada 1948 roku wydano postanowienie o zamknięciu śledztwa i sporządzono akt oskarżenia przeciwko N. S. o czyn z art. 14 § 1 Dekretu z dnia 13 czerwca 1946 roku.

postanowienie o zamknięciu śledztwa

39v (akta IIKo173/19)

akt oskarżenia

40-40v (akta IIKo173/19)

przesłanie aktu oskarżenia

42 (akta IIKo173/19)

3.1.10.

Rozprawa główna w sprawie N. S. odbyła się w dniu 19 stycznia 1949 roku jako rozprawa pokazowa w obecności 700 osób, przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie na sesji wyjazdowej w M.. Podczas rozprawy głównej ogłoszono wyrok wobec oskarżonego N. S..

protokół rozprawy głównej

43-44 (akta IIKo173/19)

zeznania K. S.

104

3.1.10.

Wyrokiem z dnia 19 stycznia 1949 roku w sprawie sygn. akt Sr. 1783/48 uznano oskarżonego N. S. za winnego popełnienia dwukrotnego przestępstwa z art. 18 § 1 w zw. art. 14 § 1 Dekretu z dnia 13 czerwca 1946 roku tym dokonanego, że wiosną 1948 roku i w lipcu 1948 roku we wsi P., gm. Z. pow. M. mając wiarygodną znajomość o przebywaniu członka nielegalnego związku mającego na celu zbrodnię nie zawiadomił natychmiast o tym władzy powołanej do ścigania przestępstw i skazano go na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, zaliczając na poczet orzeczonej kary okres tymczasowego aresztowania od dnia 15 listopada 1948 roku.

wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego z dnia 19 stycznia 1949 roku sygn. akt Sr. 1783/48

45 (akta IIKo173/19)

zeznania K. S.

104

3.1.11.

N. S. karę pozbawienia wolności odbył w okresie od dnia 15 listopada 1948 roku do dnia 15 maja 1949 roku.

obliczenie kary

49v (akta IIKo173/19)

zawiadomienie o zwolnieniu

50v (akta IIKo173/19)

3.1.12.

W tym samym okresie czasu K. S. została skazana za udzielenie pomocy, polegającej na udzielaniu pożywienia W. K. na karę 10 lat pozbawienia wolności, którą następnie obniżono do 5 lat pozbawienia wolności. K. S. opuściła zakład karny w lipca 1951 roku

zeznania K. S.

105

3.1.13.

Przed osadzeniem N. S. posiadał 7-hektarowe gospodarstwo rolne. Na gospodarstwie uprawiane było zboże, ziemniaki, saladera. Posiadał także trzodę chlewną, dwie krowy, gęsi, kaczki i kury.

zeznania K. S.

106

3.1.14.

Po zatrzymaniu i osadzeniu N. S. sytuacja majątkowa rodziny S. uległa znacznemu pogorszeniu. Żona uprawnionego - W. S. przeszła załamanie nerwowe, którego skutki leczyła do końca życia.

Celem utrzymania gospodarstwa rodzina S. musiała zatrudniać do niezbędnych prac (rąbanie opału na zimę) inne osoby, których opłacała z posiadanych przez siebie oszczędności.

zeznania K. S.

105

3.1.15.

Z uwagi na osadzenie członków rodziny w zakładzie karnym W. S. zmuszona została do sprzedania krowy, celem zabezpieczenia paczek dla wysłania im do zakładów karnych, w których przebywali.

zeznania K. S.

105

3.1.16.

W trakcie osadzenia w zakładzie karnym N. S. przysługiwało jedno widzenie w miesiącu. Z widzeń korzystała najstarsza córka - M. C.. Członkowie rodziny nie pisali listów do osadzonego, bowiem ten sobie tego nie życzył.

zeznania K. S.

106

3.1.17.

N. S. przebywał w trudnych warunkach więziennych relacjonował. Po opuszczeniu więzienia był chory - od momentu przesłuchania w P. N. S. bolał kręgosłup w okolicach nerek. Po opuszczeniu zakładu karnego został przebadany przez lekarza, który stwierdził, iż nerka pokrzywdzonego jest "naruszona".

zeznania K. S.

108

3.1.18.

Przed osadzeniem w więzieniu N. S. był osobą zdrową, wysportowaną. Po opuszczeniu zakładu karnego był już osobą schorowaną, nie był w stanie zajmować się gospodarstwem, na skutek czego jego żona - W. S. zmuszona była wyprzedawać wszystko, co znajdowało się w domu.

W. S. zmarła przed mężem. Po jej śmierci N. S. i K. S. pozostali bez środków do życia.

zeznania K. S.

109

odpis skrócony aktu zgonu

12 (akta IIKo173/19)

3.1.19.

N. S. zmarł z powodu choroby nerek po powrocie ze szpitala w dniu 05 listopada 1959 roku.

zeznania K. S.

108

odpis skrócony aktu zgonu

12 (akta IIKo173/19)

3.1.20.

Postanowieniem z dnia 11 października 2019 roku sygn. akt IIKo 173/19 Sąd Okręgowy w Płocku na podstawie art. 1 ust. 2 i 1, art. 2 ust. 1 i 2 oraz art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego stwierdził nieważność wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego Warszawie na sesji wyjazdowej w M. z dnia 19 stycznia 1949 roku, sygn. akt Sr 1783/48 wydanego wobec N. S..

postanowienie Sądu Okręgowego w Płocku sygn. akt IIKo 173/19

58-62 (akta IIKo173/19)

3.1.21.

K. S. jest obecnie jedyną żyjącą córką N. S..

zaświadczenie systemu PESEL-SAD

64-65

3.1.22.

I. G., z domu S., urodzona w dniu (...) zmarła w dniu 17 listopada 2003 roku.

zaświadczenie systemu PESEL-SAD

68-69

3.1.23.

M. C., z domu S., urodzona w dniu (...) zmarła w dniu 27 grudnia 2012 roku.

zaświadczenie systemu PESEL-SAD

70-71

3.1.24.

J. P., z domu S., urodzona w dniu (...) zmarła w dniu 03 lutego 2006 roku.

zaświadczenie systemu PESEL-SAD

72-73

3.1.25.

Postanowieniem z dnia 31 października 2019 roku Instytutu Pamięci Narodowej Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w W. umorzono śledztwo w sprawie zbrodni komunistycznej, będącej jednocześnie zbrodnią przeciwko ludzkości, polegającej na stosowaniu represji wobec N. S., poprzez psychiczne i fizyczne znęcanie się nad pokrzywdzonym w nieustalony sposób w okresie śledztwa prowadzonego przeciwko niemu od 15 listopada 1949 roku do 27 grudnia 1948 roku - wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienie czynu zabronionego;

- w sprawie stanowiącego zbrodnię komunistyczną i zbrodnię przeciwko ludzkości przekroczenia uprawnień i niedopełnienia obowiązków w okresie od 17 listopada 1948 roku do dnia 30 grudnia 1948 roku przez funkcjonariuszy wykonujących czynności w Powiatowym Urzędzie (...) w P. - wobec śmierci osób podejrzanych;

- w sprawie zbrodni komunistycznej stanowiącej jednocześnie zbrodnię przeciwko ludzkości, popełnionej w dniu 19 stycznia 1949 roku w M., polegającej na bezpodstawnym uznaniu przez skład orzekający N. S. za winnego i bezpodstawne skazanie go na karę więzienia za przestępstwo, którego w rzeczywistości nie popełnił - wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa.

odpis postanowienia z dnia 31.10.2019r., sygn. akt S 94.2019.Zk

14-20

0.1.3.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Fakt

Dowód

Numer karty

3.2.1.

-----

-----

-----

4.  ocena DOWODów

2.1.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 3.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

3.1.1.

3.1.2.

3.1.3.

3.1.5.

3.1.10.

3.1.12.

3.1.13.

3.1.14.

3.1.15.

3.1.16.

3.1.17.

3.1.18.

3.1.19.

zeznania K. S. (k.103-109)

Podstawą czynienia ustaleń faktycznych w sprawie był zeznania złożone przez wnioskodawczynię K. S., które Sąd ocenił jako wiarygodne w pełni. W istocie stanowiły one materiał dowodowy dla ustaleń w zakresie okoliczności zatrzymania N. S., prowadzonego wobec niego postępowania przygotowawczego oraz wydania wyroku skazującego w sprawie Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie w dnia 19 stycznia 1949 roku na sesji wyjazdowej w M. sygn. SR 1783/48. Świadek posiadała również wiedzę dotyczącą stanu majątkowego rodziny N. S. przed jego osadzeniem w związku z toczącym się postępowaniem i wydaniem wskazanego wyroku i po nim oraz jego sytuacji zdrowotnej sprzed, jak i po wykonaniu kary w całości. K. S. relacjonowała okoliczności zatrzymania jej i jej ojca, pierwszych przesłuchań w sprawie i w istocie tego, co było przedmiotem tych postępowań. Zarówno bowiem K. S., jak i N. S., zostali oskarżeni o udzielenie pomocy temu samemu mężczyźnie. Do czasu, kiedy przyznali się oboje do winy, przesłuchanie ich wiązało się ze stosowaniem przemocy fizycznej. Skutkami tej, w odniesieniu do N. S., były doznane i widoczne obrażenia twarzy. Z relacji K. S. wynika także, iż warunki, w jakich w więzieniu przebywał jej ojciec były trudne, czego konsekwencją było pogorszenie jego stanu zdrowia (przed zatrzymaniem N. S. był zdrowym, wysportowanym mężczyzną), skutkujące w szczególności chorobą nerek. K. S. podała również o sytuacji majątkowej rodziny, która przed osadzeniem N. S. była dobrą, zaś z uwagi na czasokres jego przebywania w izolacji i występujące w następstwie pogorszenie stanu zdrowia, zmieniła się drastycznie.

Oceniając zeznania K. S. za wiarygodne Sąd stwierdził, iż jakkolwiek, z uwagi na jej sytuację procesową była zainteresowana rozstrzygnięciem w sprawie, to z samej tej okoliczności nie sposób wysunąć tezy o nieprawdziwości tych relacji. K. S. jest osobą w podeszłym wieku, stąd z oczywistych względów brak szczegółowości w jej zeznaniach, zwłaszcza, iż relacjonowała o zdarzeniach sprzed ponad 70 lat. Jednocześnie starała się precyzyjnie podawać jedynie fakty, o których wiedzę posiadała z rozmów z N. S., a które dotyczyły jej ojca, wskazując, jednocześnie o jej osobistych przeżyciach. Przyznała między innymi, że warunki więzienia, w którym przebywał jej ojciec nie były tak złe, jak te, w których przebywała ona sama, przyznała, iż przymus fizyczny wobec niej podczas pierwszych przesłuchań był znacznie większy, niż wobec ojca, tym samym nie starała się wyolbrzymiać przeżyć N. S.. Przede wszystkim jednak przeciwko zeznaniom K. S. nie przemawiają żadne dowody, a wszystkie fakty przez świadka podawane mogły zostać pozytywnie zweryfikowane dokumentami zgromadzonymi w sprawie. Rzeczą Sądu było także dokonanie oceny przez pryzmat doświadczenia życiowego i zasad logicznego myślenia, uwzględniając również pełną wiedzą historyczną, którą dysponuje orzekający w sprawie sąd. Niewątpliwie proces, prowadzony przeciwko N. S. miał charakter odstraszający, pokazowy dla społeczeństwa, takim celom służyło przeprowadzenie rozprawy w obecności kilkuset osób. Dla ówczesnych organów wymiaru sprawiedliwości celem była „edukacja” mieszkańców, przekonanie ich o bandyckich metodach działania żołnierzy podziemia, ale i powstrzymania ewentualnych „następców” dla takich współpracujących członków społeczeństwa. Temu służyło orzekanie nieadekwatnie wysokich kar, stosowanie środków fizycznych dla wymuszenia nie tylko przyznania się do winy, ale i określonej treści wyjaśnień, czy wreszcie wykonywanie kar w warunkach ciężkich, przy jednoczesnym niemal całkowitym pozbawieniu możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, w tym także związanych z utrzymaniem relacji rodzinnych. Ocenione w tym kontekście zeznania K. S. zostały uznane za odpowiadające prawdzie.

3.1.2.

3.1.4.

3.1.6.

3.1.7.

3.1.8.

3.1.9.

3.1.10.

3.1.11.

Dokumentacja z akt IPN oraz akt IIKo 295/19

Zgromadzone w aktach dokumenty wytworzone zostały przez instytucje powołane do ich gromadzenia i przetwarzania, a ich treści żadna ze stron nie kwestionowała. Sąd opierał zatem na nich swoje ustalenia faktyczne.

0.1.4.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów

0.2.(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

-----

-----

-----

3.  PODSTAWA PRAWNA

Odszkodowanie

Kwota główna

Odsetki

9.502,50 (dziewięć tysięcy pięćset dwa 50/100) złotych

Ustawowe odsetki od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Podstawę prawną roszczenia wnioskodawcy K. S. stanowi przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity Dz.U. z 2018 roku, poz. 2099), na mocy którego osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia (…) przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Dla oceny uprawnienia wnioskodawcy do żądania odszkodowania i zadośćuczynienia w pierwszej kolejności zważyć należy, iż roszczenia odszkodowawcze przewidziane ustawą tzw. „lutową” przysługują, a więc stają się wymagalne, po uprawomocnieniu się postanowienia stwierdzającego nieważność orzeczenia. Punktem zatem wyjścia dla rozważań w zakresie wniosku K. S. było stwierdzenie, iż postanowieniem z dnia 11 października 2019 roku sygn. akt IIKo 173/19 Sąd Okręgowy w Płocku na podstawie art. 1 ust. 2 i 1, art. 2 ust. 1 i 2 oraz art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego stwierdził nieważność wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego Warszawie na sesji wyjazdowej w M. z dnia 19 stycznia 1949 roku, sygn. akt Sr 1783/48 wydanego wobec N. S.. Bezspornie przy tym odpowiedzialność Skarbu Państwa, w przypadku roszczeń określonych w ust. 1 art. 8 cytowanej ustawy, ponoszona jest na zasadzie ryzyka, a jej podstawową przesłanką jest „normalny” związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza (organu) państwowego, a wyrządzoną szkodą.

Art. 8 ust. 1 ustawy „lutowej” wprowadził pojęcie „przejścia” uprawnień, co w istocie odróżnia nabycie stosownych uprawnień przez wskazane w przepisie osoby od dziedziczenia. Po pierwsze zatem przepis niniejszy wprowadza odstępstwo od zasady, że roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wygasa z chwilą śmierci uprawnionego (art. 445 § 3 k.c.) Po drugie zaś stanowi, iż roszczenia osób wymienionych w tym przepisie są roszczeniami pochodnymi od uprawnień osoby represjonowanej. Określenie „przejścia uprawnień” oznacza bowiem w szczególności, że roszczenia następców prawnych osoby represjonowanej limitowane są wysokością roszczeń, jakie przysługiwałyby samemu represjonowanemu, gdyby żył (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 września 2019 roku, II AKa 114/2019, LEX nr 2732447). Na osoby wymienione w tym przepisie po śmierci pokrzywdzonego przechodzi jego roszczenie, a zatem osoby te nie mają własnego, węższego roszczenia, lecz zakres przedmiotowy ich roszczenia wyznacza szkoda lub krzywda „pierwotnie” uprawnionego.

Dla ustalenia uprawnienia wnioskodawcy koniecznym wreszcie jest wykazanie, że istnieje bezpośredni i adekwatny związek przyczynowy między powstałą szkodą o charakterze majątkowym, a unieważnionym wyrokiem sądu (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 07 grudnia 2018 roku, II AKa 300/2018, LEX nr 2622691). Jednocześnie jednak podkreślić trzeba, iż art. 8 ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej stanowi, iż wskazane w jego treści uprawnienia do żądania zadośćuczynienia i odszkodowania związane są nie tyle z wykonania kary, ale także z wydania, stwierdzonego następnie jako nieważne, orzeczenia. Należy stąd wnosić, iż stwarza to szerszą podstawę do uwzględnienia nie tylko faktu pozbawienia wolności uprawnionego do żądania wskazanych roszczeń, ale i okoliczności wydania orzeczenia - w szczególności związanych z walką o niepodległy byt Państwa Polskiego (tak: Z.Radwański, Glosa do postanowienia SN z dnia 18 lutego 1992 r., WZ 10/92 Teza 3, OSP 1993/5/103).

Przenosząc owe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy Sąd ustalił w pierwszej kolejności, iż K. S. jest osobą uprawnioną, w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy „lutowej” do złożenia wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie – jest jedyną obecnie żyjącą córką N. S., wobec którego wydane w dniu stycznia 1949 roku w sprawie sygn. akt Sr 1783/48 orzeczenie Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie, postanowieniem Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 11 października 2019 roku sygn. akt IIKo 173/19 uznane zostało za nieważne, a zatem jest również jedyną uprawnioną do złożenia wniosku w niniejszym zakresie. W razie śmierci osoby represjonowanej, uprawnienie określone w art. 8 ustawy „lutowej” przechodzi bowiem jedynie na osoby ściśle wymienione w tym przepisie, a z kręgu tego wyłączone są kolejno osoby, które ewentualnie są spadkobiercami wyżej powołanych. Z przepisu tego nie wynika, by roszczenie to przechodziło na innych spadkobierców osoby zmarłej. W tym stanie rzeczy Sąd stwierdził, iż K. S. może dochodzić w całości kwot, które, co wskazano wyżej, należne byłyby, gdyby dożył uchwalenia ustawy rehabilitacyjnej, N. S..

W ocenie Sądu wykazane zostało również w toku postępowania, iż istnieje bezpośredni, adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wydaniem i wykonaniem unieważnionego wyroku, a powstałą w majątku N. S. szkodą o charakterze majątkowym. Niewątpliwie bowiem odszkodowanie za poniesioną szkodę obejmuje jej naprawienie, czyli wyrównanie powstałego uszczerbku o charakterze majątkowym na mieniu poszkodowanego (szkoda na mieniu) i obejmuje pokrycie poniesionych strat ( damnum emergens) i utraconych korzyści ( lucrum cessans) – art. 361 § 2 k.c. Damnum emergens, czyli szkoda rzeczywista, jest to strata w mieniu poszkodowanego. Chodzi tu o zmniejszenie aktywów lub zwiększenie pasywów. Lucrum cessans to utracona korzyść, jaką poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Chodzi zatem o brak przewidywanego przyrostu jego majątku. Ustalenie w tym zakresie ma charakter hipotetyczny i wymaga przyjęcia hipotetycznego przebiegu zdarzeń i ustalenia wysokiego prawdopodobieństwa utraty korzyści. W ocenie Sądu przedstawione przez wnioskodawcę okoliczności dotyczące sytuacji majątkowej N. S. przed jego zatrzymaniem, wydaniem wyroku i odbyciem orzeczonej kary 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz po opuszczeniu pozwala na ustalenie, iż doszło do utraty korzyści, przejawiającego się w utracie dochodu, możliwego do uzyskania z posiadanego przez N. S. gospodarstwa rolnego. W tym znaczeniu szkoda powstała w majątku uprawnionego wynikająca z wydania wobec niego następnie uznanego za nieważne orzeczenia, stanowi różnicę między ustalonym stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby nie pozbawiono go wolności, a stanem rzeczywistym, z chwili odzyskania wolności.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., mając na względzie Uchwałę 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1993 roku (I KZP 21/93).

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

120.000,00 (sto dwadzieścia tysięcy) złotych

ustawowe odsetki od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

Podstawą prawną roszczenia o zadośćuczynienie K. S. stanowi wskazana wyżej norma art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity Dz.U. z 2018 roku, poz. 2099), stąd aktualność zachowują wskazane wyżej rozważania.

W odniesieniu do żądania o zadośćuczynienie dodatkowo podnieść należy, iż stanowi ono swoiste odszkodowanie za szkodę niematerialną, wynikłą z wydania i wykonania wyroku, uznanego następnie za nieważny. Chodzi przy tym o naruszenia dóbr osobistych, które nie wywołują skutków w majątku pokrzywdzonego, powodują natomiast cierpienia fizyczne i psychiczne. Zatem kwota zasądzana tytułem zadośćuczynienia powinna być odpowiednia, co oznacza, że powinna odzwierciedlać w pełni rozmiar doznanej krzywdy, tj. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność, czas trwania, nieodwracalność następstw i inne okoliczności, których nie sposób wymienić wyczerpująco ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2004 roku, I CK 131/03, OSNC 2005/2, poz. 40; wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2004 roku, V CK 282/03, LEX nr 183777). Jednocześnie jednak utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 2008 roku, II CSK 536/07, LEX nr 461725; wyrok Sądu Najwyższego z 10 marca 2006 roku, IV CSK 80/05, OSNC 2006/10, poz. 175).

Godzi się wskazać dodatkowo, iż zadośćuczynienie orzekane na podstawie ustawy rehabilitacyjnej ma zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia i doświadczenia pokrzywdzonego. „ Jest swoistego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu, od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi” (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 listopada 2018 roku, II AKa 483/2018, LEX nr 2625097).

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., mając na względzie Uchwałę 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1993 roku (I KZP 21/93).

Inne

3.

-----

Zwięźle o powodach podstawy prawnej

-----

4.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA

Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia

Odszkodowanie

1.

Kwota główna

Odsetki

9.502,50 (dziewięć tysięcy pięćset dwa 50/100) złotych

ustawowe odsetki od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

Wnioskując o odszkodowanie pełnomocnik K. S. wskazał na kwotę 29.589,54 złotych. Suma niniejsza stanowić miała lucrum cessans (utraconą korzyść) jaką uprawniony N. S. mógłby uzyskać, gdyby nie wydano i nie wykonano wobec niego wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie. Jej wyliczenie opierało się na ustaleniu, iż N. S. był pozbawiony wolności przez okres 6 miesięcy, w którym to czasie pozbawiony był on możliwości zarobkowania. Suma żądana stanowiła zatem wielokrotność średniego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2019 roku.

Jakkolwiek zaakceptować należało fakt odnoszenia sposobu obliczenia utraconego przez N. S. do aktualnej wysokości uzyskiwanego dochodu to jednak Sąd nie podzielił argumentów pełnomocnika, by podstawą tych wyliczeń było średnie miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw. N. S. nie był osobą zatrudnioną na etacie, a źródłem jego utrzymania było 7-hektarowe gospodarstwo rolne. W ocenie Sądu adekwatnym dla ustalenia możliwego dla osiągnięcia zysku utraconego przez N. S. będzie kwota przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego w 2018 roku według Obwieszczenia Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 23 września 2019 roku. Dochód ten wyniósł 2.715 złotych w skali roku. Sąd wydając orzeczenie w zakresie odszkodowania ustalił, iż kwotę tę należy pomnożyć przez ilość 7 hektarów, a następnie pomniejszyć o połowę (jako, że N. S. pozbawiony wolności był przez okres 6 miesięcy, w którym to czasie nie uzyskiwał dochodu). Wobec braku możliwości czynienia w oparciu o przedstawiony Sądowi materiał dowodowy precyzyjnych ustaleń co do posiadanego przez N. S. majątku i zakresu jego utraty na skutek wydania i wykonania wobec uprawnionego wyroku skazującego, w pozostałym zakresie roszczenie zostało oddalone.

Zadośćuczynienie

2.

Kwota główna

Odsetki

1.

120.000,00 (sto dwadzieścia tysięcy) złotych

ustawowe odsetki od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

N. S. został objęty wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego Warszawie na sesji wyjazdowej w M. z dnia 19 stycznia 1949 roku, sygn. akt Sr 1783/48 , który następnie postanowieniem Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 11 października 2019 roku sygn. akt IIKo 173/19 uznany został za nieważny. W następstwie wydanego wyroku N. S. został skazany i odbył w całości karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Jak wskazano wyżej podstawą orzekania w przedmiocie zadośćuczynienia jest zarówno fakt wydania wyroku, jak i jego wykonania. Wszystkie okoliczności z tym związane znacząco wpływają na ustalenie wysokości należnego uprawnionemu zadośćuczynienia. Do zatrzymania N. S. doszło w miejscu jego zamieszkania, na oczach członków rodziny i osób mu najbliższych. Początkowo N. S. został osadzony w budynku (...) w P., gdzie wykonywane były czynności procesowe z jego udziałem. Czynności te realizowane były w godzinach nocnych (w porze odpoczynku) oraz przy użyciu przemocy fizycznej, mającej na celu wymuszenie określonej treści wyjaśnień. Wydanie orzeczenia skazującego wobec N. S. nastąpiło na procesie pokazowym, w obecności kilkuset osób, w okolicznościach upokarzających skazanego, co dodatkowo wpływać miało na społeczny odbiór i negatywną ocenę jego postępowania. Samo wykonanie kary miało miejsce w warunkach trudnych, uprawniony miał ograniczony kontakt z osobami najbliższymi – członkami rodziny, albowiem przysługiwało mu jedno widzenie w miesiącu z jedną osobą. N. S. sam zrezygnował z kontraktów listownych z członkami rodziny. Skutki i konsekwencje wydania wyroku i wykonania wobec N. S. wyroku przejawiły się również w sferze zdrowotnej – N. S. przed osadzeniem był osobą zdrową, silną, wysportowaną, pracującą na własnym gospodarstwie rolnym i utrzymującym z tego własną rodzinę, zaś po odbyciu kary nie tylko nie był zdolny do dalszej pracy, na skutek czego doszło do zubożenia jego rodziny, ale dodatkowo stan jego zdrowia pogorszył się znaczącą, czego konsekwencją była przedwczesna śmierć.

Zadośćuczynienie musi być „odpowiednie” w zestawieniu między innymi z wcześniejszym trybem życia wnioskodawcy, jego sytuacją osobistą, zawodową, sposobem traktowania w zakładzie karnym, stanem jego psychiki i w następstwie, zakresem doznanych cierpień. Ma zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia i doświadczenia pokrzywdzonego. Jest swoistego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu, od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi. W każdej tego typu sprawie konieczne jest zatem dokładne oszacowanie wszystkich krzywd, które wynikają m.in. z czasu trwania izolacji oraz jej warunków, a także na nieodwracalność ich skutków również w sferze zdrowotnej. Ustalając wysokość zadośćuczynienia, o którym mowa w art. 8 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych należy uwzględnić nie tylko czas trwania pozbawienia wolności, ale też stopień dolegliwości, z jakimi wiązało się odbywanie kary (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20 września 2018r., II AKa 104/2018, LEX nr 2603430).

N. S. był pozbawionym wolności przez okres 6 miesięcy. Sąd uznał, iż adekwatną sumę należną tytułem zadośćuczynienia będzie kwota 120.000 złotych, stanowiącą iloczyn liczby miesięcy oraz kwoty 20.000 złotych. W ocenie Sądu bowiem pozbawienie wolności N. S. wiązało się ze szczególnymi dolegliwościami. Uprawniony doznał cierpień fizycznych - w toku prowadzonego w okresie stalinowskim śledztwa przez funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego stosowano wobec jego osoby siłę, wymuszając na nim, poprzez uderzanie w twarz oraz po plecach, złożenie wyjaśnień i przyznanie się do winy. Samo odbywanie kary, co oczywiste, w warunkach więzienia w latach 40-tych, było doświadczeniem fizycznie ciężkim. Dodatkowym udręczeniem psychicznym dla uprawnionego było niewątpliwie rozłączenie go z rodziną – żoną i 4 córkami, które w istocie pozostawały na jego utrzymaniu, brak możliwości realizowania zwyczajnych kontaktów z rodziną wzmagał obawy o ich byt zwłaszcza, iż żona N. S. nie była w stanie sama zabezpieczyć gospodarstwa, dodatkowo znacząco podupadła na zdrowiu psychicznym - zmarła przed N. S.. Istotnym także dla Sądu było to, iż N. S. został zatrzymany wraz z córką – K. S., a jej los, jak i niepewność co do własnej przyszłości, uwzględniając ówczesne realia, uznać należy za znacząco wpływający na poczucie obawy, strachu i wzmagający dotkliwość wykonywania kary. Z tego względu Sąd doszedł do przekonania, iż zasądzenie kwoty 120.000 złotych nie stanowi orzeczenia wygórowanego i odpowiada poczynionym wyżej ustaleniom.

Inne

3.

1.

-----

5.  Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2.

4.

Wobec poczynionych wyżej ustaleń, ponad ustalone kwoty tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia Sąd roszczenia K. S. oddalił.

Sąd ustalił, iż statio fisci w przedmiotowej sprawie jest Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie.

Na podstawie art. 554 § 2b k.p.k. organem reprezentującym Skarb Państwa jest nim prezes Sądu, w którym wydano ostatnie orzeczenie kończące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej (…). Ostatnim Sądem rozstrzygającym merytorycznie (i jedynym) w tym zakresie był Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie. Wojskowy Sąd Rejonowy w warszawie został rozformowany w dniu 14 lipca 1946 roku. Rozkazem nr 014/Org. z dnia 25 kwietnia 1955 roku sformowano wojskowy sąd garnizonowy w Warszawie. Z kolei Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 20 lutego 1996 roku w sprawie utworzenia i zniesienia sądów wojskowych oraz określenia ich siedzib i obszarów właściwości zmieniono dotychczasową strukturę terytorialną sądów wojskowych . Podstawowym aktem wykonawczym realizującym rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 20 lutego 1996 r. było Zarządzenie nr 8 Prezesa Izby Wojskowej Sądu Najwyższego w sprawie reorganizacji sądownictwa wojskowego. Zgodnie z § 2 wskazano przedmiot przekazania oraz obowiązki związane z likwidacją i przekazaniem właściwości w sprawach orzecznictwa i wykonawstwa orzeczeń sądowych nałożone na sądy znoszone oraz wskazywano ich następców prawnych. Ustalono, że sądem przejmującym dla likwidowanych Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie jest Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie. Z tego względu Sąd ustalił, że w całości przejął kompetencje WSR w Warszawie w sprawach zakończonych postępowań ( vide: (...)

6.  KOszty procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

5.

6.

Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity Dz.U. z 2018 roku, poz. 2099) Sąd zasądził od Skarbu Państwa na rzecz K. S. kwotę 168 (stu sześćdziesięciu ośmiu) złotych tytułem zwroty kosztów ustanowienia pełnomocnika z wyboru.

Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity Dz.U. z 2018 roku, poz. 2099) Sąd ustalił, iż koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

Uznanie zasadności roszczenia K. S., równoznaczne ze stwierdzeniem niezgodnego z prawem działania organu państwa, wywołuje materialnoprawne skutki w zakresie kosztów (przewidziane normą art. 13 ustawy rahabilitacyjnej), konsekwencją których jest obowiązek zwrotu przez Skarb Państwa wydatków zastępstwa adwokackiego z tytułu ustanowienia pełnomocnika z wyboru oraz ustalenie, iż koszty postępowania w zakresie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie ponosi Skarb Państwa.

7.  PODPIS

Sędzia (del.) Justyna Wawrzyńczak