Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Płocku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 listopada 2015 roku

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny-Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący - SSO Barbara Kamińska

Sędziowie - SSO Wacław Banasik (spr.)

SSO Katarzyna Mirek - Kwaśnicka

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Gątarek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 listopada 2015r. w P.

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S.

przeciwko J. W.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Płocku z dnia 16 kwietnia 2015 r.

sygn. akt I C 1345/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od J. W. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego za II instancję.

IV Ca 637/15

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Płocku wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2015 r. w sprawie I C 1345/15 uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S. czynność prawną - zawartą w formie aktu notarialnego umowę darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu położonego w P. przy ul. (...), znajdującego się w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w P., dla którego w Sądzie Rejonowym w Płocku prowadzona jest księga wieczysta (...) zawartą pomiędzy D. W. i B. W. a pozwaną J. W. w dniu 14 kwietnia 2009 r. przed notariuszem G. T. w Kancelarii Notarialnego w P. Rep. A. nr (...) w celu umożliwienia powodowe dochodzenia należności wynikającej z tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Płocku z dnia 31 sierpnia 2009 r. sygn. akt I Nc 2567/09 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem tegoż Sądu z dnia 9 października 2012 r. w sprawie I Co 3486/12 a także kosztów postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko D. W. i B. W. tj. postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w O. I. Z. w sprawie KM 1103/10, postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w C. M. W. w sprawie KM 2154/10 oraz postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w P. M. R. w sprawie KM 1907/10; nie obciążył pozwanej J. W. kosztami procesu na rzecz powoda.

Podstawą orzeczenia były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu I instancji.

W dniu 25 listopada 2006 r. B. W. i D. W. zawarli ze Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo-Kredytową im. F. S. z siedzibą w G. umowę pożyczki na mocy której pożyczyli kwotę 40.000 zł na okres od dnia 25 listopada 2006 r. do 25 listopada 2012 r. Co najmniej od lutego 2009 r. B. W. i D. W. mieli problemy z spłatą zaciągniętych zobowiązań z powodu zadłużenia z tytułu kredytów w innych bankach i zadłużenia na kartach kredytowych i brakiem zdolności kredytowej umożliwiającej skonsolidowanie posiadanych kredytów. Według stanu na dzień 9 kwietnia 2009 r. B. W. i D. W. z tytułu tej umowy mieli zadłużenie w kwocie 769,20 zł.

Umową zawartą w formie aktu notarialnego w dniu 14 kwietnia 2009 r. przed Notariuszem G. T. D. W. i B. W. darowali przysługujące im spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu córce J. W.

W dniu 26 maja 2009 r. zadłużenie wynosiło już 3.120,67 zł. W dniu 12 czerwca 2009 r. została B. W. i D. W. wypowiedziana umowa pożyczki wobec istnienia zadłużenia przeterminowanego. Korespondencję z tym wypowiedzeniem odebrała córka dłużników J. W.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sąd Rejonowy w Płocku nakazał pozwanym B. W. i D. W. zapłacić solidarnie na rzecz powoda Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G. kwotę 32.414,63 zł wraz z umownymi odsetkami. Posługując się tytułem wykonawczym, którym był wyżej wskazany nakaz zapłaty Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. w dniu 1 marca 2010 r. wszczęła postępowanie egzekucyjne przeciwko B. W. i D. W. przed komornikiem I. Z.. Postanowieniem z dnia 19 maja 2010 r. postępowanie zostało przekazane Komornikowi Sądowemu M. W.. Postanowieniem z dnia 15 września 2010 r. postępowanie zostało przekazane Komornikowi Sądowemu M. R.. Przeciwko D. W. Komornik Sądowy M. R. prowadziła dwa postepowania egzekucyjne z wniosku Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G.. Ponadto jego wynagrodzenie zostało zajęte przez komornika sądowego T. P. w innym postępowaniu egzekucyjnym. Przeciwko B. W. Komornik Sądowy M.
R. prowadzi 12 innych postępowań egzekucyjnych w ramach których dokonała zajęcia wynagrodzenia.

B. W. i D. W. w chwili dokonywania darowizny i w chwili wyrokowania nie posiadali pojazdów mechanicznych, ruchomości i nieruchomości, wierzytelności ani nie prowadzili działalności gospodarczej. Nie mieli także żadnych innych wartościowych rzeczy. Mieszkanie stanowiło ich jedyny wartościowy składnik majątku.

Temu nakazowi zapłaty postanowieniem z dnia 9 października 2012 r. Sąd Rejonowy w Płocku nadał klauzulę wykonalności na rzecz (...) Sp. z o.o. w S., na którą przeszły uprawnienia dotychczasowego wierzyciela Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G.. Aktualne zadłużenie B. W. wynosi 57.269,29 zł.

Pozwana mieszka w przedmiotowym lokalu razem z rodzicami. Jest zatrudniona na stanowisku kasjer-sprzedawca na podstawie umowy zawartej na czas określony do dnia 11 czerwca 2016 r. za wynagrodzeniem w kwocie 1860,28 zł brutto i netto 1356,85 zł. Jej wydatki miesięczne na bieżące utrzymanie wynoszą 913 zł.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Rejonowy na podstawie art. 527 § 1 i 2 k.c., art. 528 k.c. oraz 529 k.c. uznał roszczenie powoda za uzasadnione.

Przepis art. 529 k.c. wprowadza domniemanie, że jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Niewypłacalność dłużników powstała w wyniku dokonania darowizny jest wystarczająca dla przyjęcie domniemania istnienia po stronie dłużników świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Pozwana nie przeprowadziła dowodu na obalenie tegoż domniemania. Z pisma dłużników z dnia 27 lutego 2009 r. wynika zaś fakt istnienia świadomości dłużników pokrzywdzenia wierzyciela, jeszcze przed dokonaniem darowizny, bowiem wyzbyli się jedynego wartościowego składnika majątkowego.

Z zeznań świadków - dłużników - wynika, że byli oni i są niewypłacalni.

Niewypłacalność jest to stan, w którym aktywa majątkowe dłużników nie pozwalają na pokrycie posiadanych długów. Dla uznania zasadności skargi pauliańskiej istotny jest stan niewypłacalności istniejący w chwili wyrokowania. W chwili wyrokowania dłużnicy nie posiadają żadnego wartościowego składnika majątkowego. Są zatrudnieni jednakże ich dochody są niewielkie w szczególności w stosunku do posiadanych zobowiązań, które tylko w stosunku do powoda wynoszą ponad 57.000 zł. Ponadto przeciwko nim jest prowadzonych co najmniej 12 innych postępowań egzekucyjnych. Zajęte wynagrodzenie nie pozwalają więc na spłatę posiadanych zobowiązań. Jednocześnie ich mieszkanie stanowiło jedyny wartościowy składnik majątku. Wyzbywając się go musieli zdawać sobie sprawę z braku możliwości zaspokojenia wierzyciela. Już zresztą w lutym 2009 r. wskazywali w piśmie do Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej, iż nie są w stanie spłacić wszystkich swoich zobowiązań. W wyniku tej czynności stali się więc niewypłacalni.

Pozwana jest córką dłużników. Mieszka razem z nimi. Jest więc osobą będącą w bliskim stosunku z dłużnikami. W tej sytuacji domniemywa się, że wiedziała, iż dłużnicy - jej rodzice - działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Pozwana nie obaliła tego domniemania. Nie przedstawiła żadnego dowodu wskazującego, że nie miała wiedzy o zobowiązaniach rodziców. Taki dowód, nawet gdyby został przeprowadzany, i tak nie miałby wpływu na treść rozstrzygnięcia, bowiem przepis art. 528 k.c. w razie otrzymania korzyści przez osobę trzecią bezpłatnie, dopuszcza możliwość żądania uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ewentualna niewiedza pozwanej o zobowiązaniach rodziców i tak nie ma znaczenia bowiem uzyskała ona mieszkanie bezpłatnie.

Apelację od tego wyroku złożyła pozwana J. W.. Zarzuciła ona Sądowi Rejonowemu:

1.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zapadłego rozstrzygnięcia w sprawie tj. przepisu art. 233 § l k.p.c. poprzez przekroczenie swobody oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie i błędne ustalenie stanu faktycznego sprawy w zakresie dotyczącym problemów ze spłatą zaciągniętego kredytu i niewypłacalności dłużników B. W. i D. W., co doprowadziło do uznania, iż niewypłacalność dłużników powstała wskutek dokonania darowizny na rzecz pozwanej w sytuacji, gdy w dniu dokonania darowizny zadłużenie było regularnie spłacane; błędne uznaniu, iż po stronie dłużników w chwili dokonywania darowizny na rzecz pozwanej istniała świadomość pokrzywdzenia wierzyciela, podczas, gdy w dniu dokonywania darowizny dłużnicy nie byli niewypłacalni, a zaciągnięty przez nich kredyt był spłacany terminowo;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego mających wpływ na treść zapadłego rozstrzygnięcia tj. art. 529 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż w niniejszej sprawie domniemanie świadomości pokrzywdzenia wierzyciela-powoda wskutek dokonanej darowizny nastąpiło, w sytuacji, gdy dłużnicy w chwili zawarcia umowy darowizny z pozwana dokonywali sukcesywnych wpłat, a nadto nie była prowadzona wobec nich egzekucja komornicza;

Podnosząc powyżej wymienione zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa
adwokackiego za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

W pierwszej kolejności wymagał rozważenia zarzut naruszenia prawa procesowego jako rzutujący na możliwość oceny prawidłowości zastosowanego prawa materialnego. Prawidłowo ustalona podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, należąca do materii procesowej, jest bowiem niezbędną przesłanką dokonania oceny prawnej rozstrzygnięcia przyjętego w zaskarżonym wyroku.

Ze zgłoszonym w apelacji zarzutem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w realiach niniejszej sprawy nie sposób się zgodzić. Zgodnie bowiem z tym przepisem k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Granice swobodnej oceny dowodów wyznaczają: obowiązek wyprowadzenia przez sąd z zebranego materiału dowodowego wniosków logicznie prawidłowych, ramy proceduralne, poziom świadomości prawnej sędziego oraz dominujące poglądy na sądowe stosowanie prawa. Swobodna ocena dowodów dokonywana jest przez pryzmat własnych przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego zasobu doświadczeń życiowych. Uwzględnia wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

A zatem z dowolną oceną zebranego w sprawie materiału dowodowego mamy miejsce wówczas gdy Sąd przekroczy granice oceny swobodnej. W przedmiotowej sprawie taka sytuacja nie miała miejsca. Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie w granicach swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.). Sąd ten wskazał dowody, na podstawie których ustalił stan faktyczny. Jak zostało utrwalone w doktrynie i orzecznictwie, jeżeli z określonego materiału dowodowego Sąd I instancji wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko bowiem w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami, lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to tylko wówczas przeprowadzona przez Sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona i w konsekwencji Sąd II instancji może zmienić ustalony w ten sposób stan faktyczny. Tymczasem ocena dowodów dokonana przez Sąd I instancji w przedmiotowej sprawie jest prawidłowa, wyciągnięte zaś wnioski poprawne i logiczne, apelująca zaś nie wskazała skutecznie żadnych nowych dowodów, czy faktów, uzasadniających odmienną od dokonanej przez Sąd I instancji ocenę podniesionych przez niego okoliczności. Problemem pozwanej było bowiem nie to, że Sąd Rejonowy odmówił wiary jej i dowodom przez nią zawnioskowanym lecz to, że nie wykazała ona dostatecznej inicjatywy dowodowej i nie obaliła domniemań, zawartych w art. 527§ 3 k.c., art. 529 k.c.

Nie próbowała udowodnić zatem, że pomimo tego, że jest córką dłużników i mieszka wspólnie z nimi, nie może być uznana za osobę pozostającą z nimi w bliskich stosunkach, w rozumieniu art. 527 § 3 k.c. Zgodnie z tym przepisem - jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wprawdzie ustawodawca nie określił, jakiego typu relacje muszą zaistnieć, by można było mówić o „bliskich stosunkach”, jednakże w doktrynie i orzecznictwie zgodnie wskazuje się, że mogą one wynikać przede wszystkim z więzi rodzinnych, a ponadto z więzi uczuciowych, przyjacielskich, towarzyskich czy nawet majątkowych. Domniemanie ustanowione w komentowanym przepisie może być zastosowane względem każdej osoby, o ile w konkretnym przypadku stopień wzajemnych powiązań zachodzących z tytułu więzi rodzinnych, przyjaźni, wdzięczności, wspólnych interesów itp. pozwala uznać, że są to stosunki bliskie. Wobec powyższego nie powinno ulegać wątpliwości, że pojęcie to obejmuje więzi wiążące córkę z rodzicami, zwłaszcza gdy prowadzą oni wspólne gospodarstwo domowe (jak w niniejszej sprawie).

Ratio legis uregulowania z art. 527 § 3 k.c. jest podyktowane przede wszystkim względami logiki i doświadczenia życiowego, które nakazują przyjąć, że osoba trzecia pozostająca z dłużnikiem w faktycznej bliskości może znać jego sytuację majątkową i cel podejmowanych przez niego działań. Warunkiem posłużenia się tym domniemaniem jest ustalenie, że tego typu stosunek bliskości istniał w chwili dokonywania kwestionowanej czynności prawnej. Domniemanie prawne z art. 527 § 3 k.c. może być wzruszone przez dowód przeciwny, co oznacza, że osoba trzecia musi udowodnić, że mimo bliskiej relacji z dłużnikami nie wiedziała o ich zamiarze pokrzywdzenia wierzyciela i nawet przy dołożeniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć. Pozwanej nie udało się sprostać temu obowiązkowi ani w ramach postępowania pierwszo-instancyjnego, ani niniejszego - zainicjowanego wniesieniem apelacji. Jej twierdzenia jakoby nie posiadała żadnej wiedzy na temat zobowiązań rodziców i ich zamiaru pokrzywdzenia wierzyciela - w konfrontacji z materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy - uznać należy za niewiarygodne i gołosłowne. Sytuację procesowa pozwanej utrudnia przy tym w sposób istotny treść art. 528 k.c., na co zresztą zwrócił uwagę Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Zgodnie z tym przepisem jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie – umowa darowizny jest niewątpliwie umową nieodpłatną - wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Zatem nawet jeśli pozwana, pomimo zamieszkiwania z dłużnikami w jednym lokalu i pozostawania ich córką, nie wiedziałaby o istniejącej wierzytelności powoda, to i tak treść art. 528 k.c. oraz art. 527 § 3 k.c. działa na korzyść powoda, pozwalając w niniejszym przypadku uwzględnić jego roszczenie. Ugruntowany jest w orzecznictwie i doktrynie pogląd, iż w sytuacji gdy bezpłatne korzyści przypadają osobom bliskim dłużnika, należy zastosować wyłącznie art. 528 k.c. jako przepis dalej idący, z pominięciem art. 527 § 3 k.c., a wnioski dowodowe zmierzające do obalenia domniemania z art. 527 § 3 k.c. winny ulec oddaleniu jako dotyczące faktów niemających znaczenia dla sprawy.

Wbrew zarzutom apelacji powód w sposób wystarczający wykazał niewypłacalność dłużników, co pozwoliło na zastosowanie domniemania z art. 529 k.c. Już bowiem w chwili sporządzenia umowy darowizny dłużnicy mieli niewielki dług, który zaczął lawinowo wzrastać po dacie umowy. Apelująca nie zaprezentowała żadnych dowodów, poza własnym przeświadczeniem, że w dniu dokonania darowizny zadłużenie darczyńców było przez nich regularnie i terminowo spłacane, ewentualnie, że późniejsza niewypłacalność nie była następstwem dokonania darowizny. Wynikający z przeprowadzonych dowodów całokształt okoliczności sprawy wskazuje, że dłużnicy wyzbywając się własności lokalu mieszkalnego wyzbyli się jedynego składnika majątku z którego wierzyciel mógł uzyskać zaspokojenie. Świadczy o tym mała efektywność toczącego się postępowania egzekucyjnego i systematyczny wzrost zadłużenia rodziców pozwanej.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji. Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie naruszając przy tym przepisów prawa procesowego. W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił przesłanki z art. 527 k.c., właściwie zastosował przepisy art. 528 k.c. i art. 529 k.c. Z tego też względu Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. O kosztach procesu w II instancji Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o przepis art. 98 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349) biorąc pod uwagę wynik postępowania - apelacja została bowiem oddalona w całości, a jednocześnie brak było podstaw do stosowania art. 102 k.p.c.