Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Płocku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 lipca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Płocku VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Hanna Parzybut-Dan

Protokolant: Justyna Jędrzejczak

po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 2025 r. w Płocku

na rozprawie

sprawy H. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wypłatę gwarantowaną

na skutek odwołania H. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

z dnia 19 sierpnia 2024 r., znak: nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje H. B. prawo do wypłaty jednorazowego świadczenia – wypłaty gwarantowanej po zmarłym mężu J. B..

Sędzia Hanna Parzybut-Dan

UZASADNIENIE

H. B. wniosła odwołanie do Sądu Okręgowego w Płocku od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S., wnosząc o zmianę decyzji z dnia 19 sierpnia 2024 r. poprzez wypłaty kwoty gwarantowanej dotyczącej środków zgromadzonych przez członka OFE jej zmarłego męża J. B..

W uzasadnieniu podała, że w dniu 9 sierpnia 2023 r. złożyła w (...) Oddział w S. wniosek o wypłatę kwoty gwarantowanej po swoim mężu J. B.. Mąż zmarł 12 marca 2023 r. Decyzją wydaną w dniu 18 marca 2020 r. organ rentowy przyznał J. B. prawo do emerytury z terminem płatności na 25 dzień miesiąca. Pierwszą emeryturę wypłacono 23 kwietnia 2020 r. Potwierdza to wydruk wykonania potwierdzenia przelewu z dnia 23 kwietnia 2020 r. Ostatnie świadczenie emerytalne mąż pobrał 23 lutego 2023 r. Natomiast odwołującej wypłacono niezrealizowane świadczenie do dnia śmierci męża. Według odwołującej, spełniła wszystkie warunki do wypłaty kwoty gwarantowanej zgodnie z art. 25 b ustawy emerytalnej. Wypłata gwarantowana należna jest, jeżeli śmierć emeryta nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę. Organ rentowy wypłacał zmarłemu mężowi emeryturę przez 35 miesięcy, natomiast jego śmierć 12 marca 2023 r. nastąpiła przed końcem 36 miesiąca czyli w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Organ rentowy wskazał, że zgodnie z art. 25b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.U. z 2023 r. oz. 1251 ze zm.) Zakład informuje emeryta, który:

1) nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku miał ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej,

2) posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,

3) nie pobiera okresowej emerytury kapitałowej

- o możliwości wskazania imiennie jednej lub kilku osób fizycznych jako osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po śmierci emeryta wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego, zwanego dalej "wypłatą gwarantowaną".

Zgodnie z art. 25 b ust.4 ustawy osoba uposażona, zgodnie z dyspozycją emeryta, nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta pobierającego emeryturę, o którym mowa w ust. 1, nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę. Jeżeli emeryt pobierał emeryturę z ZUS krócej niż 3 lata członkom jego rodziny należy się wypłata gwarantowana. Odnosząc się do okoliczności faktycznych sprawy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych podał, że wypłata pierwszego świadczenia nastąpiła 25 kwietnia 2020 r. z wyrównaniem od 1 lutego 2020 r., zaś śmierć J. B. nastąpiła 12 marca 2023 r. Zatem Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie mógł wydać decyzji o innej treści, jak odmawiającej dokonania wypłaty jednorazowego świadczenia pieniężnego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. decyzją z dnia 18 marca 2020 r. przyznał J. B. prawo do emerytury od dnia 1 lutego 2020 r. tj. od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożył wniosek. Pierwsze świadczenie emerytalne wypłacono 25 kwietnia 2020 r. z wyrównaniem od 1 lutego 2020 r.

( dowód: decyzja z 18.03. 2020 r. k. 12-14 akt, dowód wykonania przelewu w aktach ZUS – brak numeracji kart)

Po śmierci ubezpieczonego żona H. B. wystąpiła w dniu 9 sierpnia 2020 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wypłatę gwarantowaną na podstawie 25 b ust.2 ustawy emerytalnej.

( dowód: wniosek w aktach ZUS)

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 19 sierpnia 2024 r. , nr (...) odmówił H. B. prawa do jednorazowego świadczenia – wypłaty gwarantowanej. W uzasadnieniu organ rentowy wyjaśnił, że decyzją ostateczną z dnia 18 marca 2020 r. ustalił prawo do wypłaty pierwszego świadczenia emerytalnego od dnia 1 lutego 2020 r. Śmierć emeryta nastąpiła 12 marca 2023 r. a więc po upływie trzech lat od miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę. Dlatego wypłata gwarantowana nie przysługuje.

( dowód: decyzja z 19.08.2024 r. w aktach ZUS)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS i aktach sądowych.

Stan faktyczny był bezsporny, bowiem sporna była zasada dochodzonego roszczenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 25b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.U. z 2023 r. oz. 1251 ze zm.), nazywanej dalej ustawą emerytalną, Zakład informuje emeryta, który:

1) nabył prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 65 lat albo do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku miał ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej,

2) posiadał subkonto, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,

3) nie pobiera okresowej emerytury kapitałowej

- o możliwości wskazania imiennie jednej lub kilku osób fizycznych jako osób uposażonych, na rzecz których ma nastąpić po śmierci emeryta wypłata jednorazowego świadczenia pieniężnego, zwanego dalej "wypłatą gwarantowaną".

Zgodnie z art. 25 b ust.2 ustawy wskazanie osoby, o której mowa w ust. 1, niewymienionej w art. 67 może nastąpić po uzyskaniu zgody współmałżonka emeryta wyrażonej w formie pisemnej. Wypłata gwarantowana jest ustalana jako różnica między kwotą środków, o których mowa w art. 25 ust. 1, zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a iloczynem liczby pełnych miesięcy, jakie upłynęły od początku miesiąca, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, do końca miesiąca, w którym nastąpiła śmierć emeryta, oraz trzydziestej siódmej części kwoty zewidencjonowanej na tym subkoncie. Osoba uposażona, zgodnie z dyspozycją emeryta, nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta pobierającego emeryturę, o którym mowa w ust. 1, nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę. Brak wskazania osoby uposażonej oznacza wskazanie jako osoby uposażonej małżonka, o ile w chwili śmierci emeryta pozostawał z nim we wspólności majątkowej, a w pozostałych przypadkach wypłata gwarantowana wchodzi w skład spadku. Jeżeli emeryt wskazał kilka osób uposażonych, a nie oznaczył ich udziału w wypłacie gwarantowanej, uważa się, że udziały tych osób są równe.

Emeryt może w każdym czasie zmienić poprzednią dyspozycję, wskazując inne osoby uposażone zamiast lub oprócz osób, o których mowa w ust. 1, jak również oznaczając w inny sposób udział wskazanych osób w wypłacie gwarantowanej, albo odwołać poprzednią dyspozycję, nie wskazując żadnych innych osób. Wskazanie osoby uposażonej staje się bezskuteczne, jeżeli osoba ta zmarła przed śmiercią emeryta. W takim przypadku udział, który był przeznaczony dla zmarłej osoby uposażonej, przypada w równych częściach pozostałym osobom uposażonym, chyba że emeryt zadysponuje tym udziałem w inny sposób

W art. 25b ust. 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przewidziano, że osoba uposażona, nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta pobierającego emeryturę, nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę.

Niezbędnymi przesłankami do uzyskania kwoty gwarantowanej jest faktyczna wypłata świadczenia emerytalnego na rzecz zmarłego uprawnionego za jego życia, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę w art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej sformułowania "śmierć emeryta pobierającego emeryturę" oraz „śmierć emeryta w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę”.

Istota sporu w niniejszej sprawie - dotyczącej prawa do wypłaty gwarantowanej dla odwołujących sprowadzała się do oceny, czy śmierć J. B. nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę.

W postanowieniu z dnia 24 października 2023 r. III USK 285/22 LEX nr 3619097, wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2021 r. III USKP 61/21) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że nabycie prawa do świadczenia oraz nabycie prawa do wypłaty tego świadczenia są w prawie ubezpieczeń społecznych odrębnymi instytucjami regulowanymi przez inne przepisy. O nabyciu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi art. 100 ustawy emerytalnej, natomiast o wypłacie świadczeń art. 129 ust. 1 tej ustawy. Zgodnie art. 100 ust.1 ustawy emerytalnej prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, z zastrzeżeniem ust. 2. Natomiast na podstawie art. 129 ust. 1 tej ustawy świadczenia wypłaca się nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Artykuł 100 ust. 1 i art. 129 ust. 1 wyraźnie rozróżnia moment powstania prawa do emerytury i moment wypłaty świadczenia. Są to dwa różne przepisy, bowiem art. 100 ustawy emerytalnej wskazuje niezbędne przesłanki powstania prawa do emerytury ( in abstracto), zaś artykuł 129 ust. 1 tej ustawy reguluje podstawy prawne do realizacji- wypłaty emerytury. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, świadczenia wypłaca się co prawda wstecznie (od dnia powstania prawa) jednakże nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Skoro bowiem dopiero deklaratywna decyzja organu rentowego potwierdzająca in concreto nabycie prawa do emerytury umożliwia jej wypłatę, to możliwa jest także taka wykładnia art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej, zgodnie z którą emerytem pobierającym emeryturę jest tylko taki emeryt, któremu przed jego śmiercią organ rentowy przedstawił do dyspozycji środki pieniężne wypłacane tytułem emerytury. Według Sądu Najwyższego taki kierunek wykładni art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej, choć intuicyjnie mógłby wydawać się poprawny, uzależnia nabycie statusu emeryta pobierającego emeryturę oraz aktywację ochrony interesów jego najbliższych w postaci prawa do wypłaty gwarantowanej od dokonania przez organ rentowy szeregu czynności technicznych, począwszy od sprawnego rozpoznania wniosku o emeryturę (ustalenie prawa do realizacji świadczenia emerytalnego) przez zlecenie stosownego przelewu, a także od czynności podejmowanych przez podmioty niebędące stronami stosunku prawnego z zakresu ubezpieczeń społecznych (jak np. bank obsługujący rachunek emeryta). W przypadku przyjęcia opcji interpretacyjnej forsowanej przez organ rentowy to data wykonania przelewu (przekazu) zindywidualizowanego świadczenia decydowałaby o tym, czy zachodzi okoliczność "pobierania emerytury". Dlatego ten kierunek wykładni art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej należy odrzucić jako zaburzający obiektywizm w stosowaniu przepisów prawa ubezpieczeń społecznych i naruszający zasadę pewności prawa. Odmienna wykładnia art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej, słusznie przyjęta przez Sądy obu instancji, abstrahuje od potencjalnych opóźnień organu rentowego lub innych podmiotów w realizacji świadczeń emerytalnych i obiektywizuje moment, z którym osoba uprawniona do świadczeń emerytalnych staje się emerytem pobierającym emeryturę. Koncentruje się na realizacji nabytego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych w sensie prawnym. Wykładnia ta wymaga uwzględnienia przy interpretacji art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej także innych przepisów tej ustawy, dotyczących realizacji prawa do emerytury. Ponownie przypomnieć należy, że zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania do nich prawa, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. W ten sposób prawodawca przyznał decydujące znaczenie w kwestii początkowego terminu, od którego rozpoczyna się realizacja prawa do emerytury, woli uprawnionego do emerytury (który nabył już prawo do emerytury in abstracto z racji spełniania podstawowych i dodatkowych przesłanek uzyskania tego prawa). Mimo bowiem tego, że prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy prawa, a decyzja organu rentowego ma charakter deklaratoryjny, to samo spełnienie się przesłanek warunkujących prawo do świadczenia nie stanowi podstawy do wypłaty świadczenia. Podstawę taką stanowi dopiero wniosek uprawnionego o przyznanie świadczenia. Jednocześnie od daty złożenia wniosku przez osobę, która nabyła prawo do emerytury (spełniwszy wszystkie ustawowe przesłanki), osobie tej przysługuje już prawo do realizacji świadczenia emerytalnego, choć do czasu wydania decyzji organu rentowego w przedmiocie przyznania prawa (ustalenia prawa do świadczenia) prawo to pozostaje de facto zawieszone. Chociaż więc nie ulega wątpliwości, że w art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej ustawodawca posłużył się pojęciem emerytury realizowanej, a nie tylko nabytej lub zawnioskowanej, to w przepisie tym - wykładanym łącznie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej - chodzi o realizację w sensie prawnym, a nie w sensie faktycznym. Chodzi bowiem oświadczenie, do którego wypłaty prawo przysługuje już emerytowi w chwili śmierci, a nie oświadczenie, które zostało pozostawione w dyspozycji emeryta.

Zacytowane fragmenty orzeczeń Sądu Najwyższego zapadły w odmiennym stanie faktycznym, gdyż dotyczyły sytuacji, w których ubezpieczony, składający wniosek o emeryturę, zmarł przed przyznaniem świadczenia tj. przed wydaniem decyzji przez organ rentowy. Problem prawny dotyczył tego, czy zmarłego emeryta można potraktować jako pobierającego emeryturę, Analizując powyższe orzeczenia, istotne jest, zdaniem Sądu Okręgowego, że dopiero deklaratywna decyzja organu rentowego potwierdzająca in concreto nabycie prawa do emerytury umożliwia jej wypłatę. Zgodnie z art. 129 ust.1 ustawy emerytalnej świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

J. B. nabył prawo do emerytury od 1 lutego 2020 r., ale dopiero decyzja organu rentowego z dnia 18 marca 2020 r. umożliwiła wypłatę świadczenia. Uzasadnia to konkluzję, zgodnie z którą prawo do wypłaty świadczenia powstało dopiero z dniem wydania decyzji organu rentowego. Nie można bowiem utożsamiać wypłaty świadczenia z dniem powstania prawa do emerytury czyli spełnienia wszystkich jej przesłanek. Organ rentowy w decyzji z dnia 18 marca 2020 r. wskazał datę płatności emerytury na 25 dzień miesiąca i faktycznie wypłacił emeryturę w następnym miesiącu tj. 25 kwietnia 2020 r., co prawda z wyrównaniem od 1 lutego 2020 r., ale było to konsekwencją wstecznego nabycia prawa. Zatem skoro J. B. zmarł 12 marca 2023 r., a przepisy art. 25 b ust 4 ustawy przewidują, że osoba uposażona nabywa prawo do całości albo części wypłaty gwarantowanej, jeżeli śmierć emeryta pobierającego emeryturę, nastąpiła w okresie trzech lat od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę, to, w ocenie Sądu Okręgowego, literalna wykładnia tego przepisu wskazuje, iż śmierć J. B. nastąpiła w okresie trzech lat od daty wypłaty przypadającej 25 kwietnia 2023 r. Ustawa emerytalna w art. 25b ust.4 nie precyzuje, czy miesiącem wypłaty jest miesiąc faktycznej wypłaty- przelewu środków na konto emeryta, czy miesiąc, od którego przyznano świadczenie. Znamienne jest też, że ustawodawca operuje terminem „ miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę”, a nie „dnia powstania prawa do świadczenia, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, jak wskazuje art. 129 ust.1 ustawy emerytalnej. Sam fakt wyrównania świadczenia od daty wniosku nie jest więc tożsamym pojęciem prawnym z miesiącem, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, w szczególności zwraca uwagę zwrot „ po raz pierwszy”, co uprawnia do stwierdzenia, że chodzi o miesiąc sprecyzowany, w którym do szło do faktycznej wypłaty. Konstrukcja przepisów art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej nie wydaje się zatem przypadkowa. Gdyby ustawodawca chciał zrównać pojęcia powstania prawa do wypłaty określone w art. 129 ust.1 ustawy z miesiącem, w którym po raz pierwszy wypłacono emeryturę, niepotrzebny byłby zwrot „ po raz pierwszy wypłacono emeryturę”. Zatem w świetle art. 25b ust. 4 ustawy emerytalnej literalna wykładnia powołanych przepisów przemawia za uwzględnieniem odwołania i odrzuceniem stanowiska ZUS, zgodnie z którym miesiąc wypłaty emerytury to luty 2020 r. tj. miesiąc, od którego przyznano prawo do emerytury.

Wobec powyższego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał H. B. prawo do wypłaty gwarantowanej po zmarłym mężu J. B..

Sędzia Hanna Parzybut – Dan