Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Płocku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy w Płocku, I Wydział Cywilny

w składzie następującym

Przewodniczący sędzia Radosław Jeznach

Protokolant Damian Gołębiewski

po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 2021 r. w Płocku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) BANK Spółka Akcyjna w W.

przeciwko I. L.

o zapłatę

1.  uchyla wyrok zaoczny wydany przez Sąd Okręgowy w Płocku w dniu 09 marca 2018 r. w sprawie sygn. akt I C 2333/17;

2.  zasądza na rzecz powoda (...) BANK Spółka Akcyjna w W. od pozwanej I. L. kwotę 150 000 zł (sto pięćdziesiąt tysięcy złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 stycznia 2018 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 7 500 zł (siedem tysięcy pięćset złotych) tytułem zwrotu części kosztów procesu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty – pozostałym zakresie znosząc między stronami koszty procesu;

3.  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

4.  oddala żądanie pozwanej I. L. rozłożenia zasądzonej należności na raty;

5.  odstępuje od obciążania pozwanej nieuiszczonymi kosztami sądowymi;

6.  przyznaje na rzecz adw. J. W. wynagrodzenie za pomoc prawną świadczoną pozwanej z urzędu w kwocie 5 400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) powiększonej o 23% podatku od towarów i usług, którą wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Płocku.

sędzia Radosław Jeznach

Sygn. akt I C 2333/17

UZASADNIENIE

W dniu 29 sierpnia 2017 r. powód (...) BANK Spółka Akcyjna w W. wniósł pozew w elektronicznym postępowaniu upominawczym, wnosząc o zasądzenie od pozwanej I. L. kwoty 162 612,96 zł wraz z odsetkami :

- umownymi, w wysokości dwukrotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika (...) oraz marży obowiązującego w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy w wysokości 10%, nie więcej niż odsetki maksymalne z zastrzeżeniem, że wysokość odsetek maksymalnych nie może przekroczyć maksymalnych odsetek z tytułu opóźnienia, tj. w stosunku rocznym dwukrotności sumy stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych - liczonymi od kwoty 157 576,89 zł od dnia 30 września 2016r. do dnia zapłaty,

- ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od kwoty 5 025,80 zł (z rozbiciem na kwotę odsetek umownych za okres korzystania z kapitału – 107,06 zł i na kwotę odsetek karnych – 4 918,74 zł) od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty

oraz kosztów procesu w zakresie poniesionych kosztów sądowych. W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż strony łączyła umowa kredytowa nr (...) zawarta w dniu 01 września 2006 r., zmieniona aneksami z dnia 25 kwietnia 2013 r. i z dnia 29 września 2014 r.; pozwana nie wywiązała się z zobowiązania wobec banku, w związku z czym powód wypowiedział umowę kredytu pismami z dnia 10 stycznia 2017 r.

Sąd Rejonowy Lublin - Zachód w Lublinie w dniu 09 października 2017 r. w sprawie VI Nc-e (...) wydał postanowienie, w którym stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Płocku.

Wyrokiem zaocznym z dnia 09 marca 2018 r. w sprawie sygn. akt I C 2333/17 Sąd Okręgowy w Płocku zasądził od pozwanej I. L. na rzecz powoda (...) Bank Spółka Akcyjna w W. kwotę 162 612,96 zł wraz z odsetkami :

a) umownymi, w wysokości dwukrotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika (...) oraz marży obowiązującego w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy w wysokości 10%, nie więcej niż odsetki maksymalne z zastrzeżeniem, że wysokość odsetek maksymalnych nie może przekroczyć maksymalnych odsetek z tytułu opóźnienia, tj. w stosunku rocznym dwukrotności sumy stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych - liczonymi od kwoty 157.576,89 zł od dnia 30 września 2016r. do dnia zapłaty,

b) ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od kwoty 5.025,80 zł (pięć tysięcy dwadzieścia pięć złotych osiemdziesiąt groszy) od dnia 29 sierpnia 2017r. do dnia zapłaty

oraz zasądził od pozwanej I. L. na rzecz powoda (...) Bank Spółka Akcyjna w W. kwotę 8 305,44 zł, nadając wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego z dnia 11 kwietnia 2018 r. I. L. wniosła o uchylenie wyroku zaocznego z dnia 09 marca 2018 r. w całości. Pozwana wskazała, że w umowie kwota udzielonego kredyty nie została prawidłowo określona, raty były w momencie ich spłaty przeliczane przez bank po jednostronnie ustalanym kursie bez wskazania parametrów obiektywizujących; pozwana podniosła, że umowa kredytu jest nieważna w związku z abuzywnością jej postanowień odnoszących się do indeksacji rat kredytu do kursu (...) według tabel obowiązujących w banku oraz brakiem możliwości ustalenia kosztów kredytu i niezrozumiałością postanowień zawartych w §§ 12 i 14 Regulaminu Kredytu; pozwana wskazała na bezpodstawne wzbogacenie po stronie powoda w części odpowiadającej różnicy pomiędzy wysokością kapitału kredytu ustaloną przez bank jako zadłużenie pozwanej a wysokością wpłaconych rat oraz podniosła, że w dacie wypowiedzenia umowy brak było powodu do wypowiedzenia kredytu albowiem na rachunku kredytobiorcy była znaczna nadpłata wynikająca z nieważności jednostronnie kształtowanych przez bank klauzul abuzywnych. Pozwana podkreśliła, że zostały naruszone jej prawa jako konsumenta, wskazała, że w wybudowanym między innymi ze środków pochodzących z kredytu domu zamieszkuje wraz z rodziną; podniosła, że żadne postanowienia umowy nie były z nią negocjowane, do podpisania przedstawiono jej gotowy wzorzec umowy – jednocześnie zapewniano ją, że udzielany kredyt jest tani, bo jest niskooprocentowany; jest również bezpieczny, ponieważ (...) jest stabilną walutą w korytarzu wahań 20% w stosunku do EURO (a Polska miała wstąpić do „strefy EURO”), a także rekomendowany przez (...).

W dalszych pismach procesowych powód podtrzymywał stanowisko procesowe, popierając powództwo.

Pełnomocnik pozwanej w załączniku do protokołu rozprawy z dnia 28 kwietnia 2021 r. podtrzymał stanowisko procesowe zajęte w sprzeciwie od wyroku zaocznego, w szczególności w zakresie nieważności umowy kredytowej – podkreślając, że pozwana jest świadoma wszelkich skutków z tym związanych i nie zgadza się na uzupełnienie w jakikolwiek sposób umowy w zakresie zawartych w niej klauzul abuzywnych. Na rozprawie w dniu 30 czerwca 2021 r. pełnomocnik pozwanej z ostrożności procesowej wniósł o rozłożenie należności na raty w wysokości 500 zł miesięcznie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny :

W dniu 01 września 2006 r. I. L. zawarła z (...) BANK Spółka Akcyjna w K. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do waluty obcej na kwotę 153 514,14 zł, indeksowaną kursem (...); kredy przeznaczony miał być do kwoty 150 000 zł na pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego systemem gospodarczym, zaś w pozostałym zakresie na pokrycie składek na ubezpieczenie i kosztów ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego – miał być spłacony w 252 równych kapitałowo-odsetkowych ratach miesięcznych. Zawarcie umowy poprzedzone było złożeniem przez I. L. wniosku o kredyt hipoteczny – wnioskowano o kwotę 150 000 zł indeksowaną kursem (...), przy okresie kredytowania 20 lat. W związku z uruchomieniem kredytu środki pieniężne w złotych polskich wypłacone miały zostać po przeliczeniu na walutę, do której kredyt był indeksowany, według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” obowiązującego w dniu uruchomienia kredytu. Raty płatne miały być w złotych polskich, na rachunek pomocniczy określony w harmonogramie spłat kredytu – ich wysokość miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej po przeliczeniu na walutę, do której kredyt był indeksowany, według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” obowiązującego w dniu spłaty. W umowie zawarto stwierdzenie, że kredytobiorca jest świadomy ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko. Oprocentowanie kredytu ustalono jako zmienne i na dzień sporządzania umowy wynosiło 2,27% w skali roku, na które składała się suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży banku, która wynosiła 0,88%. Jako zabezpieczenie kredytu ustanowiono między innymi hipotekę kaucyjną na rzecz kredytodawcy w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu – na należącej do kredytobiorcy nieruchomości położonej w miejscowości O. przy ul. (...), tj. na której miał zostać wybudowany dom ze środków pochodzących z udzielonego kredytu (umowa k. 40-43, wniosek o kredyt k. 335-339). Zgodnie z § 14 Regulaminu stanowiącego integralną część umowy kredytu indeks (...) dla każdego miesiąca obliczany miał być jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę; zgodnie z § 20 Regulaminu bank miał zaliczać każdą wpłatę w następującej kolejności:

- koszty upomnień oraz opłaty i prowizje wynikające z „Tabeli prowizji i opłat DOM”,

- wymagalne podwyższone odsetki umowne z tytułu zadłużenia w spłacie kapitału,

- wymagalne odsetki umowne z tytułu zadłużenia,

- wymagalny kapitał,

- najbliższa rata kapitałowa, zapadająca przed najbliższym terminem wymagalności odsetek,

- odsetki wymagalne w najbliższym okresie wymagalności,

- niewymagalny kapitał (kolejne wersje regulaminu k. 326-334, 536-704).

Kredyt został uruchomiony w dniu 18 września 2006 r., środki pieniężne wypłacono kredytobiorcy w transzach w dniach 27 września 2006 r., 12 października 2006 r. i 29 listopada 2006 r.; ostatnia wpłata tytułem spłaty kredytu miała miejsce w dniu 15 września 2016 r. (historia rachunku kredytu k. 65-120, wniosek o wypłatę kredytu k. 342-343, dyspozycja uruchomienia kredytu k. 344, 713, 785-788). Bank zawiadamiał kredytobiorcę o zmianach oprocentowania kredytu, wysokości raty kredytu wyrażonej w (...) oraz aktualnym saldzie kredytu (zestawienia k. 516-535).

Treść umowy kredytowej nie była indywidualnie uzgadniana z kredytobiorcą; bank korzystał z opracowanego we własnym zakresie, standardowo stosowanego wzorca umowy (okoliczność bezsporna).

Umowa kredytu była zmieniana aneksami nr (...) zawartymi kolejno w dniach 01 września 2006 r. i 29 września 2014 r. W aneksie nr (...) przewidziano możliwość dokonywania spłat bezpośrednio w walucie indeksacyjnej, tj. (...), a także przewidziano możliwość wcześniejszej całkowitej spłaty kredytu; doprecyzowano sposób określania przez kredytodawcę wysokości kursu kupna i sprzedaży waluty indeksacji w oparciu o „Bankową tabelę kursów…”, wskazując między innymi na wysokość spreadu walutowego stosowanego dla ustalenia kursu sprzedaży i kupna waluty (aneks k. 45-47). W aneksie nr (...) strony umowy kredytu potwierdziły wysokość zaległości w spłatach, dokonując kapitalizacji wymagalnych wierzytelności i ustalając aktualną wysokość kapitału na kwotę 43 790,52 CHF; przewidziano nadto okres 6 miesięcy karencji w spłacie należności odsetkowych oraz ustalono, że wysokość oprocentowania zmiennego na dzień zawarcia aneksu wynosi 0,92% w skali roku; wskazano, że w przypadku braku spłaty części lub całości co najmniej dwóch rat, bank będzie uprawniony do wypowiedzenia umowy z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia, po uprzednim wezwaniu kredytobiorcy do zapłaty zaległych rat lub ich części , w terminie nie krótszym niż 7 dni od dnia otrzymania wezwania (aneks k. 48-51).

W okresie od 29 września 2006 r. do 11 kwietnia 2016 r. I. L. realizując obowiązek uiszczania rat kredytowych dokonała wpłat na łączną kwotę 78 471,57 zł oraz 9 667,32 CHF (historia spłat kredytu, opinia biegłej k. 813-814).

Pismem z dnia 09 grudnia 2016 r. (...) BANK SA wezwał kredytobiorcę I. L. do zapłaty wskazanych w wezwaniu kwot w związku z powstaniem zaległości w spłacie kredytu – w terminie 14 dni pod rygorem wypowiedzenia umowy, pouczając o możliwości ubiegania się o restrukturyzację kredytu (k. 347-349). I. L. była wzywana wielokrotnie do zapłaty należności również wcześniej w związku z opóźnieniami w płatnościach rat (pisma k.722-749, potwierdzenia nadania korespondencji k. 75-757); w piśmie z dnia 19 lipca 2016 r. zawarto oświadczenie o wypowiedzeniu umowy (k. 724).

W piśmie z dnia 10 stycznia 2017 r. (...) BANK SA w W. dokonał wypowiedzenia umowy kredytu nr (...), zastrzegając możliwość cofnięcia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy w przypadku uregulowania w okresie wypowiedzenia całości zaległości kredytobiorcy obejmujących na dzień 10 stycznia 2017 r. następujące kwoty:

- 1 126,48 CHF tytułem należności kapitałowej

- 16,39 CHF tytułem odsetek umownych

- 0,61 CHF tytułem odsetek podwyższonych za opóźnienie w spłacie należności kapitałowej

- 205,13 zł tytułem kosztów i opłat za czynności banku (pismo k. 52-53)

Pismo zawierające wypowiedzenie umowy kredytu przesłano na adres ul. (...), Ż. O. – nie zostało odebrane przez adresata (k. 54). I. L. była wzywana do zapłaty należności w związku z wypowiedzeniem umowy pismami z dnia 19 kwietnia 2017 r. – pisma przesłano na w/w adres oraz na adres kredytobiorcy wskazany w aneksie z 2014 r. (k. 55-56 i 57-59).

W dniu 28 czerwca 2017 r. (...) BANK z siedzibą w W. wystawił wyciąg z ksiąg rachunkowych banku nr (...), zgodnie z którym wysokość zobowiązania I. L. wynosiła 162 612,96 zł, w tym : niespłacony kapitał w kwocie 157 576,89 zł, odsetki umowne za okres korzystania z kapitału w wysokości 2,55% od dnia 30 września 2016 r. do dnia 19 kwietnia 2017 r. – 107,06 zł, odsetki za opóźnienie naliczane od kwoty niespłaconego kapitału (w wysokości 10% od dnia 30 września 2016 r. do dnia 27 czerwca 2017 r.) – 4 918,74 zł, opłaty i inne prowizje 208,27 zł (wyciąg z ksiąg bankowych – k. 44).

W chwili zawierania umowy kredytowej I. L. była pracownikiem biurowym (...); decydując się na zawarcie umowy w kształcie przedstawionym przez (...) BANK kierowała się chęcią uzyskania środków pieniężnych według najkorzystniejszych warunków, co w jej rozumieniu sprowadzało się do jak najniższej raty miesięcznej – przedstawiciel banku przedstawiając ofertę kredytu „frankowego” zapewniał o korzystnych dla kredytobiorcy warunkach oferowanego produktu; kredytobiorcy nie przedstawiono symulacji obrazującej możliwy sposób kształtowania się rat miesięcznych w sytuacji kilkudziesięcioprocentowego wzrostu kursu (...) niebezpieczeństwo takie nie było sygnalizowane kredytobiorcy, kredyt indeksowany kursem (...) przedstawiany był jako produkt całkowicie bezpieczny z uwagi na stabilność waluty. I. L. nie posiadała zdolności kredytowej pozwalającej na zaciągnięcie kredytu „złotówkowego”; zaciągnęła kredyt w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych swojej rodziny. I. L. ma wykształcenie średnie techniczne; obecnie jest emerytką, utrzymuje się ze świadczenia w wysokości około 1 500 zł.

Stan faktyczny ustalono w oparciu o przedstawione przez powoda dokumenty, częściowo na podstawie opinii sporządzonej przez biegłą B. B. (1) (k. 806-904, k. 970-971), zeznań świadka A. A. (00:11-22 rozprawy z 28 kwietnia 2021 r.) oraz zeznań pozwanej (00:23-39 rozprawy z 28 kwietnia 2021 r.)

Zgromadzone w aktach sprawy dokumenty nie były kwestionowane przez strony; opinia złożona przez biegłą B. B. jakkolwiek sporządzona rzetelnie, profesjonalnie i przekonywująco, w przeważającej części okazała się nieprzydatna w kontekście kształtującej i krystalizującej się w orzecznictwie sądów polskich oraz (...) w czasie trwania procesu koncepcji prawnej podejścia do kwestii tzw. „kredytów frankowych”. W kontekście ustaleń poczynionych przez biegłą można natomiast zgłosić zastrzeżenie co do skuteczności wypowiedzenia umowy z uwagi na łączny wymiar należności uiszczonych przez pozwaną do dnia dokonania wypowiedzenia przy ustaleniu abuzywności postanowienia umowy dotyczącego indeksacji kredytu – stwierdzić należy, że powód w zasadzie nie udowodnił skuteczności wypowiedzenia umowy, która mogła być uznawana przez kredytobiorcę za nadal obowiązującą przy wyeliminowaniu niedozwolonej klauzuli. Ponieważ jednak pozwana prezentowała konsekwentne stanowisko co do nieważności umowy, kwestia ta traci w istocie na znaczeniu.

Zeznania pozwanej i świadka ocenić należy jako dowód miarodajny w odniesieniu do sytuacji decyzyjnej, w której kredytobiorca znajdował się przed podpisaniem umowy kredytu oraz przebiegu procesu zawierania umowy.

Okoliczności faktyczne stwierdzone przedstawionymi dokumentami nie były sporne między stronami – kwestią sporną była natomiast przede wszystkim ważność umowy kredytowej; spór koncentrował się wyłącznie w sferze ocen prawnych określonych niespornych okoliczności faktycznych.

Sąd zważył, co następuje :

Powództwo o zapłatę należało uwzględnić w zakresie wynikającym z przyjętej przez Sąd podstawy prawnej roszczenia pieniężnego, tj. w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu w związku z nieważnością umowy kredytu – stanowisko takie było wprost i wyraźnie akceptowane przez stronę pozwaną.

Zdaniem Sądu w świetle zgromadzonego materiału dowodowego ocenianego w kontekście określonych okoliczności faktycznych uwarunkowanych sytuacją decyzyjną, w której znajdowała się pozwana ubiegając się o kredyt indeksowanych kursem (...) ustalić należało, że kredytobiorca w istocie został nakłoniony przez bank do wyboru określonego oferowanego produktu; jak jeszcze będzie o tym mowa niżej, powodowy bank poprzestał na formalnym pouczeniu o ryzyku walutowym, nie przedstawiając kredytobiorcy rzetelnych informacji, które pozwoliłyby racjonalnie rozważyć ryzyko zmiany kursu (...) na przestrzeni wieloletniego okresu związania się z bankiem umową kredytu i jak może się to przełożyć na wysokość rat kredytowych. Bank w istocie wykorzystał swoją przewagę informacyjną i negocjacyjną, aby skłonić konsumenta do zawarcia umowy, w świetle której całe ryzyko wzrostu kursu franka szwajcarskiego w relacji do złotego ponosić miał klient. Bank zapewniał i utrzymywał kredytobiorcę w przekonaniu, że frank szwajcarski jest walutą bezpieczną i stabilną – brak podstaw do kwestionowania przekonywujących w tej mierze zeznań pozwanej oraz świadka; jednocześnie brak dowodów na to, aby przedstawiciel banku wyjaśnił kredytobiorcy, że frank szwajcarski jest walutą bezpieczną przede wszystkim z punktu widzenia wierzyciela, nie przedstawił rzetelnej kalkulacji w wypadku scenariusza niekorzystnego dla klienta. Można założyć, że powodowy bank wykorzystał przy tym swoją przewagę informacyjną, a także powszechne zaufanie, jakim konsumenci w Polsce obdarzali w okresie masowego zaciągania kredytów „frankowych” banki, traktując je jak instytucje w pełni wiarygodne.

Zgodnie z art 385 ¹ §§ 1, 2, 3 i 4 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne); jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie; nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu - w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta; ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Zgodnie z (...) kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny; w dyspozycji art. 385 ³ kc przykładowo wskazano postanowienia umowne, które uważa się za niedozwolone.

W świetle dyspozycji art. 385 ¹ §§ 1 i 2 kc możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od kumulatywnego spełnienia następujących przesłanek :

a) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom

b) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami

c) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta

d) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, brak jednej z nich skutkuje, że sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 listopada 2019 r., IV CSK 13/2019, LEX nr 2741776).

Zgodnie z art. 58 § 3 kc jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy, co do pozostałych części chyba, że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W orzecznictwie i doktrynie bezspornie przyjmuje się, że jedynie nieważność elementów przedmiotowo istotnych ( essentialia negotii) danego stosunku obligacyjnego pociąga za sobą skutek w postaci nieważności całej czynności prawnej, przy czym przez elementy przedmiotowo istotne rozumieć należy cechy konstruktywne danego typu czynności prawnej, które w odniesieniu do typowych czynności prawnych określają ich minimalną treść; ocena wpływu nieważności części czynności prawnej na całość umowy, uwzględniać powinna zindywidualizowane okoliczności danego przypadku i przy jej dokonywaniu kierować trzeba się obiektywnymi kryteriami, a więc badać, jak w określonej sytuacji postąpiłaby osoba rozsądna – okoliczności wskazujące na nieważność całej czynności prawnej powinna wykazać strona, która zgłasza takie żądanie według ogólnych reguł dowodzenia (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05 lutego 2002 r., II CKN 726/00, LEX nr 521911, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 1029/00, OSNC 2001/6/83). Warto zwrócić uwagę na tezę postawioną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lutego 2013 r. (I CSK 408/12, (...)), zgodnie z którą wyłączenie z umowy postanowień uznanych za niedozwolone nie powoduje nieważności całej umowy nawet wtedy, gdy bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Jak wskazano wyżej, oceny czy w danym stanie faktycznym sankcja nieważności dotyka całej czynności prawnej, czy jedynie jej części, należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności podejmowania czynności, biorąc pod uwagę przede wszystkim rzeczywistą wolę stron co do celu czynności i wagi poszczególnych jej postanowień, a gdyby tej rzeczywistej woli nie dało się ustalić – odwołać się należy do miernika obiektywnego (hipotetycznego "rozsądnego człowieka"), umieszczonego w konkretnych okolicznościach. Badając relację dyspozycji art. 385 ¹ § 2 kc do art. 58 § 3 kc można zgodzić się z tezą, że co do zasady na gruncie art. 385 ¹ § 1 kc sankcja braku związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym niejako wyprzedza sankcję nieważności czynności prawnej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 października 2019 r., VI ACa 264/19, LEX nr 2767468), a także iż uzasadnione jest przyjmowanie swoistego domniemania ważności umowy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 05 grudnia 2013 r., I ACa 945/13, LEX nr 1409387).

Sama dopuszczalność zawarcia umowy kredytowej, w której kwota udzielanego kredytu jest waloryzowana walutą obcą (niezależnie od tego, czy chodzi o kredyt denominowany, czy indeksowany), a spłata dokonywana jest w pieniądzu krajowym po przeprowadzeniu stosownego przeliczenia, nie była w zasadzie nigdy kwestionowana w orzecznictwie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16, LEX nr 2369626, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 377/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2015 r., V CSK 445/14, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., IV CSK 200/18, także orzeczenie (...) z dnia 03 grudnia 2015 r., C-312/14) – dopuszczalność zawierania takich umów niewątpliwie nie jest wykluczona w świetle uregulowań Prawa bankowego; zagadnienia powstające na tle takich umów stanowią przedmiot złożonych sporów prawnych, zaś skala ilościowa tego rodzaju stosunków obligacyjnych przekłada się także na określone konsekwencje społeczne i makroekonomiczne, dotykające potencjalnie całego sektora bankowego oraz pośrednio wszystkie podmioty korzystające z usług bankowych.

Rozważania w zakresie nieważności umowy zawartej przez strony wypada zacząć od stwierdzenia, że przyczyną, dla której pozwana przestała regulować raty kredytu, była nadmierna wysokość rat kredytowych – ponadto już na pierwszy rzut oka budzi wątpliwość zakres ustalonego przez powoda w oparciu o postanowienia umowne świadczenia pieniężnego odpowiadającego aktualnej wysokości zobowiązania kredytobiorcy w odniesieniu do wysokości przyznanego kredytu oraz zakresu dokonanych spłat; analiza przedstawionego materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż to oczywiście nie wysokość oprocentowania kredytu była przyczyną wzrostu nominalnej wysokości rat wyrażanej w złotówkach - oczywistym jest, że czynnikiem faktycznie determinującym wzrost rat oraz wysokość kwoty pozostałej do spłaty, było wahanie kursu waluty przyjętej w umowie jako miernik waloryzacji kredytu. Postanowienie umowne, w oparciu o które dokonywane były przez bank w okresie kredytowania przeliczenia i ustalana była wysokość raty wyrażona w złotówkach, zawarte zostało w § 4 ust. 2 umowy kredytowej : wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty (§ 19 ust. 5 Regulaminu) – przy czym w zgodnie z zawartą w § 2 Regulaminu definicją przez w/w tabelę rozumieć należało sporządzaną przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP o godzinie 16.00 każdego dnia roboczego. Kwestia abuzywności postanowień umownych w wypadku kwestionowania ważności umowy zawartej przez konsumenta, podlega badaniu przez sąd z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008/7-8/87, Dyrektywa nr 93/13/EWG); po drugie przytoczona wyżej klauzula odpowiada w swej treści klauzuli uznanej za niedozwoloną zgodnie z prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 grudnia 2010 r. w sprawie sygn. akt XVII AmC 1531/09, która z dniem 05 sierpnia 2014 r. wpisana została do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów pod pozycją 5743 (co do zasady zakwestionowano możliwość odwoływanie się do jednostronnie ustalanego przez bank kursu waluty obcej dla potrzeb indeksacji) – fakt wpisania klauzuli do rejestru UOKiK po przeprowadzeniu abstrakcyjnej kontroli danego postanowienia umownego nie przesądza oczywiście o automatycznym eliminowaniu tego rodzaju klauzul ze wszystkich umów w ramach incydentalnej kontroli klauzuli używanej w danym wzorcu umownym, aczkolwiek niewątpliwie w praktyce stawia konsumenta na uprzywilejowanej pozycji procesowej, już tylko w konsekwencji zasady rozkładu ciężaru dowodu. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2013 r. (IV CSK 142/13, LEX nr 1385868) postępowanie w sprawie abstrakcyjnej kontroli klauzul używanych we wzorcach umownych ma bowiem na celu wyeliminowanie pewnych postanowień wzorców, a nie postanowień umów, jednak nie oznacza to, iż stosowanie określonych sformułowań lub unormowań jest wyłączone w ogóle w obrocie cywilnym, zaś legalność ich stosowania w konkretnej umowie może być badana w trybie kontroli incydentalnej, z uwzględnieniem postanowień całej umowy, rozkładu praw i obowiązków stron, czy ryzyka, jakie ponoszą; ostatecznie może się hipotetycznie okazać, że treść klauzuli wzorca, wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych, była przedmiotem negocjacji i ustaleń stron konkretnej umowy, co wyłączy takie postanowienie spod działania art. 385 ¹ § 1 kc. Po trzecie wreszcie wskazać należy na – jak się zdaje – kształtujące dalsze orzecznictwo polskich sądów w tego rodzaju sprawach orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, tj. wyrok (...) z dnia 03 października 2019 r. w sprawie sygn. akt C-260/18 (Dz.U.UE.C.2019.413.11), zgodnie z którym :

1) artykuł 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 05 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy;

2) artykuł 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta wynikające z unieważnienia całości umowy, takie jak te, o których mowa w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., K. i K. R. (C-26/13, EU:C:2014:282), należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie;

3) artykuł 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę;

4) artykuł 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie utrzymywaniu w umowie nieuczciwych warunków, jeżeli ich usunięcie prowadziłoby do unieważnienia tej umowy, a sąd stoi na stanowisku, że takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby ten ostatni nie wyraził zgody na takie utrzymanie w mocy.

Przyjąć należy, iż rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 03 lutego 2006 r., I CK 297/05, z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017/1/9 i z dnia 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12); w orzecznictwie nie kwestionowano, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia w tym zakresie bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula która nie zawiera jednoznacznej treści, a przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc, czego wyrazem jest choćby przytoczony wyżej wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie sygn. akt XVII AmC 1531/09. Klauzule te kształtują prawa i obowiązki konsumenta - kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami przez uzależnienie warunków waloryzacji świadczenia od woli banku; odwołanie do kursów walut zawartych w tabelach kursów obowiązujących w bankach oznacza oczywiste naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między kontrahentami, przy jednoczesnym braku umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 stycznia 2020 r. (V ACa 425/2019, LEX nr 2978512) postanowienie umowne, w którym bankowi przyznano prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu poprzez wyznaczanie kursu sprzedaży (...) przy pozbawieniu konsumenta jakiegokolwiek wpływu i bez wskazania w umowie sposobu ustalania kursów walut, rażąco narusza interesy konsumenta i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. Swoista nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku jest bez wątpienia sprzeczna z dyspozycją art. 385 ¹ kc (por. m.in. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 30 kwietnia 2014 r., sygn. akt C - 26/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r. I CSK 1049/14). Zdaniem Sądu na gruncie sprawy niniejszej wskazać należy, że powodowy bank nie zrealizował we właściwy sposób obowiązku informacyjnego w zakresie przyjętego przez konsumenta ryzyka kursowego – nie jest wystarczające bowiem odebranie od kredytobiorcy standardowego oświadczenia, że został poinformowany o ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz że jest tego świadomy i akceptuje to ryzyko; sankcjonowana i zakładana przez ustawodawcę (a także orzecznictwo, w tym unijne) dysproporcja i zróżnicowanie pozycji w relacji konsument („strona słabsza”) – przedsiębiorca („strona silniejsza”), stanowiące swoiste odstępstwo od fundamentalnej zasady prawa cywilnego równości stron stosunku cywilnego, nakazuje w przypadku specyficznych umów kredytowych zawieranych na wiele lat i dotyczących nierzadko całokształtu statusu majątkowego konsumenta, wymagać od banku szczególnej staranności w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem oraz precyzyjnego określenia mechanizmu działania ryzyka kursowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, LEX nr 2744159). Wystawienie na nieograniczone ryzyko kursowe konsumenta, który nie miał zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu złotówkowego, gdy zawiódł mechanizm regulowania oprocentowania kredytu (który mógłby potencjalnie stanowić swoisty wentyl bezpieczeństwa dla nadmiernych wahań kursu waluty), a bank powinien być tego świadomy oferując taki produkt celem zwiększenia popytu na swoje usługi – jednoznacznie wskazuje na wykorzystanie przez powoda swojej pozycji w sposób, który skutkować musi oczywiście dla kredytodawcy negatywnymi konsekwencjami na gruncie uregulowań prokonsumenckich. Z poczynionych w sprawie ustaleń nie wynika, aby tak określony obowiązek informacyjny został przez bank wykonany w sposób właściwy. W zasadzie wiedzą powszechną jest, że banki oferowały „kredyt hipoteczny we frankach szwajcarskich” wskazując, że jest to produkt bezpieczny, jako że wysokość świadczenia powiązana jest z kursem najbardziej stabilnej waluty; podobnie rzecz wygląda na gruncie sprawy niniejszej – w szczególności konsumentom nie przedstawiono (brak przynajmniej stosownej dokumentacji w tym zakresie) symulacji skutków dla wysokości raty miesięcznej wahań kursowych (...). Ponieważ przyjmuje się, że art. 385 ¹ § 2 kc wyłącza stosowanie art. 58 § 3 kc, to uzasadnione jest stanowisko, że nieuczciwe postanowienie indeksacyjne nie powinno być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego; również (...) co do zasady wyklucza, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach odnoszących się do elementów przedmiotowo istotnych – zwracając w szczególności uwagę, że działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny i „odstraszający” ( penalty default); skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych – bank (przedsiębiorca) niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu; tym samym proponowane niekiedy rozwiązania polegające na zastąpieniu klauzul abuzywnych kursem średnim waluty obcej ogłaszanym przez NBP nie mogą się ostać jako sprzeczne z celem Dyrektywy 93/13/EWG. W konsekwencji w świetle art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG po wyeliminowaniu z umowy niedozwolonej klauzuli indeksacyjnej umowa będzie wiązała strony bez tych postanowień, albo – przy stwierdzeniu, że dochodzi do jej istotnego zniekształcenia właśnie wskutek usunięcia elementu przedmiotowo istotnego, nie będzie ona mogła być uznana za obowiązującą i wiążącą. Zważyć przy tym należy, że w świetle art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych uwarunkowane jest ochroną interesu konsumenta i w zasadzie jego wolą, gdyż skutki stwierdzenia nieważności umowy mogą być potencjalnie dla konsumenta niekorzystne; na gruncie przytoczonego wyżej rozstrzygnięcia (...) w sprawie C-260/18 stwierdzić należy, że wola konsumenta, który uważa, iż stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymaniem umowy w mocy. W świetle przytoczonych tez oraz stanowiska prezentowanego przez pozwaną na gruncie sprawy niniejszej zdaniem Sądu przyjąć należało, iż przedmiotowa umowa kredytu jest nieważna – źródłem nieważności, na którą powołuje się pozwana, jest klauzula indeksacyjna, mająca charakter klauzuli niedozwolonej odnoszącej się do elementu przedmiotowo istotnego umowy ( essentialia negotii), wyeliminowanie której z treści umowy jest na tyle istotne, że – wobec stanowiska kredytobiorcy – skutkuje nieważnością całej czynności prawnej. Uwzględniając ustaloną przez Trybunał Sprawiedliwości UE wykładnię Dyrektywy 93/13/EWG pozostaje uznać, że klauzule przeliczeniowe nie są odrębnym dodatkowym postanowieniem umownym, lecz elementem postanowienia wprowadzającego do umowy ryzyko wymiany (ryzyko zmiany kursu walut, które w zasadzie w tożsamym stopniu odnosi się do kredytów denominowanych i indeksowanych), a tym samym określają główny przedmiot umowy. Podkreśla się, że obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych, jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, gdyż skutki ekonomiczne stwierdzenia nieważności umowy mogą być dla niego dotkliwe (wyrok SA w Szczecinie z 12 marca 2020 r,. I ACa 257/2019, LEX nr 2944310) – w sprawie niniejszej, czego pozwana była świadoma w świetle zajmowanego przez nią konsekwentnie stanowiska procesowego, nie dało „uratować się” umowy. Zwrócić należy także w tym miejscu uwagę, iż konieczność traktowania postanowień umownych dotyczących indeksacji kredytu jako essentialia negotii potwierdza w pewnym sensie stanowisko, że świadczenie pieniężne wyrażone w złotówkach i świadczenie pieniężne wyrażone w obcej walucie, to świadczenia różnego rodzaju (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 r., III CSK 273/11, LEX nr 1224683 wydany na gruncie problematyki dotyczącej art. 358 kc). Nie może zostać uznaną za ważną umowa w sytuacji, gdy za niedozwolone i niewiążące uznano postanowienia stanowiące elementy konstruktywne danego stosunku obligacyjnego; w świetle wykładni dokonanej przez (...) w sprawie C-260/18, nie jest już możliwe przekształcenie umowy kredytu indeksowanego w kredyt złotowy z pozostawieniem określonego w umowie oprocentowania, taka ingerencja prowadziłaby do zmiany głównego przedmiotu umowy – a skoro tak, to pozostaje (przy zastrzeżeniu decydującej o tym woli konsumenta) ustalenie nieważności umowy ze skutkiem wstecznym ( ex tunc).

W tym miejscu wskazać należy, iż modyfikacja stosunku obligacyjnego polegająca na umożliwieniu dokonywania płatności rat w walucie obcej, pozostaje bez wpływu na ocenę „pierwotnej” ważności umowy – skoro umowa uznana została za nieważną od początku, to dokonywane jej modyfikacje nie powodują przywrócenia ważności umowy. Zastrzeżenie to nie ma w istocie w sprawie niniejszej istotniejszego znaczenia, albowiem przyczyną nieważności umowy nie pozostaje jedynie nieprawidłowe skonstruowanie jej postanowień w zakresie sposobu ustalania kursu indeksacji, ale niedopełnienie obowiązków informacyjnych ze strony banku oraz przerzucenie ryzyka kursowego wyłącznie na konsumenta. Podstawową kwestią przesądzającą o rażąco niekorzystnym dla konsumenta ukształtowaniu stosunku obligacyjnego między stronami jest skutek indeksacji kredytu powodujący rażącą dysproporcję pomiędzy wysokością kwoty udostępnionej wskutek uruchomienia kredytu, a wysokością świadczenia wzajemnego konsumenta, do jakiego pozwana była zobowiązana na przestrzeni okresu kredytowania – rażąca dysproporcja świadczeń wzajemnych determinowana była treścią umowy, a konkretnie ustanowieniem mechanizmu indeksacji, uzależniającego wysokość świadczeń stron od kursu (...). Ryzyko kursowe obciążało wyłącznie kredytobiorcę i przekroczyło akceptowalne rozmiary wobec wzrostu kursu walut w okresie kredytowania w pewnym momencie nawet o ponad 100% w stosunku do wartości przyjętej dla indeksacji wypłaconej w złotówkach kwoty kredytu. Nawet zatem jeżeli wysokość poszczególnych rat miesięcznych nie ulegałaby istotnym wahaniom wobec podejmowanych modyfikacji umowy w drodze zawierania kolejnych aneksów, to globalna wysokość świadczenia wzajemnego konsumenta pozostawała w rażącej dysproporcji do wysokości udostępnionej wskutek uruchomienia kredytu kwoty.

Wobec przyjęcia przez Sąd, że umowa kredytowa łącząca strony była nieważna, jedyną możliwą podstawą dochodzonego przez powoda roszczenia pieniężnego pozostaje instytucja bezpodstawnego wzbogacenia, uregulowana w art. 405 i n. kc – w szczególności ten, kto uzyskał bez podstawy prawnej kosztem innej osoby nienależne świadczenie, zobowiązany jest do jego wydania w naturze, albo zwrotu jego wartości. Roszczenie o zwrot korzyści w związku z nieważnością umowy ( condictio sine causa, art. 410 § 2 kc) jest jednym z możliwych przypadków roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia; zakłada zatem – zgodnie z ratio legis tej instytucji prawnej – przywrócenie równowagi majątkowej między podmiotami stosunku prawnego (wynikającego z umowy lub innego rodzaju zdarzeń prawnych albo faktycznych), zachwianej wskutek określonego zdarzenia, którego charakter uzasadnia stwierdzenie, że bezpodstawnie doszło do wzbogacenia jednej strony kosztem zubożenia drugiej. Źródłem zobowiązania staje się fakt uzyskania kosztem innej osoby jakiejś korzyści majątkowej bez należytego usprawiedliwienia prawnego; ten, kto korzyść uzyskał i przez to się wzbogacił, jest zobowiązany do dokonania zwrotu na rzecz zubożonego (por. W. Czachórski Zobowiązania. Zarys wykładu, PWN 1995). W sprawie niniejszej nieważność umowy kredytowej powoduje konieczność dokonania wzajemnych rozliczeń między stronami poprzez zwrócenie spełnionych świadczeń – jednak roszczenie banku ma charakter odrębny od roszczenia wzajemnego kredytobiorcy; w świetle zasady prawnej wyrażonej w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 07 maja 2021 r., III CZP 6/21 (OSNC 2021/9/56, LEX nr 3170921) jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 kc) – a zatem roszczenie banku sprowadza się do możliwości żądania zwrotu przekazanej kredytobiorcy kwoty kredytu zgodnie z przyjętą przez Sąd Najwyższy w w/w uchwale „teorią dwóch kondykcji”. Pozwana w szczególności nie złożyła oświadczenia o potrąceniu wzajemnej należności, a zatem zasądzić na rzecz powoda należało kwotę odpowiadającą spełnionemu świadczeniu pieniężnemu w związku z dokonaniem nieważnej czynności prawnej – odsetki od kwoty 150 000 zł zdaniem Sądu zasądzić należało w odniesieniu do chwili otrzymania odpisu pozwu w sprawie niniejszej, traktując ten akt jako skuteczne wezwanie do zapłaty, przy czym zgodnie z wykształconą praktyką jako wymagalne

świadczenie uznać należało po upływie terminu 14 dni od dnia wezwania (odpis pozwu doręczono w dniu 05 stycznia 2018 r., odsetki naliczać należy zatem w związku z powstaniem opóźnienia od dnia 20 stycznia 2018 r.). Z uwagi na przyjętą podstawę prawną zasądzonej należności, odsetki ustawowe za opóźnienie zasądzić należało z uwzględnieniem dyspozycji art. 455 kc – przyjmując, iż roszczenie o zapłatę stało się wymagalne po upływie dwóch tygodni od dnia doręczenia pozwanej odpisu pozwu; w orzecznictwie przyjmuje się, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie zawierają szczególnych wskazań co do sposobu określenia terminu spełnienia świadczenia przez wzbogaconego, co nakazuje zakwalifikowanie tego zobowiązania jako bezterminowego i stosowanie zasad określonych w art. 455 kc (wyrok SN z dnia 8 czerwca 2017 r., V CSK 577/16, LEX nr 2350672).

Na koniec podnieść należy, iż zdaniem Sądu nie było formalnych przeszkód, aby rozpoznać żądanie zasądzenia określonej kwoty pieniężnej w oparciu o inną podstawę prawną, niż wskazywana przez stronę powodową. Rzeczą sądu jest bowiem ustalenie właściwej podstawy prawnej roszczenia w oparciu o twierdzenia faktyczne oferowane przez stronę poszukującą ochrony prawnej, przy czym nie wiążą sądu twierdzenia co do wskazywanej podstawy prawnej – sąd rozstrzyga bowiem o zasadności określonego roszczenia rozumianego jako przedmiot objęty żądaniem i tylko w takim zakresie jest związany żądaniem formułowanym przez powoda.

Zdaniem Sądu w sprawie niniejszej nie zachodziły szczególne okoliczności pozwalające na rozłożenie zasądzonej należności na raty na podstawie art. 320 kpc. Wskazać należy, iż pozwana powołała się na trudną sytuację materialną – zauważyć zatem należy, że sytuacja finansowa pozwanej prawdopodobnie nie rokuje realną możliwością regularnego spłacenia zobowiązania w ratach, po drugie zaś pozwana nie podejmując jakichkolwiek działań w kierunku faktycznego spłacania należności według posiadanych możliwości nie wykazała się wolą ich uregulowania. Pozwana nie sprostała ciężarowi wykazania okoliczności uzasadniających zastosowanie szczególnej regulacji pozwalającej na odstąpienie od zasady „nieratalnego” zasądzania należności. Zważyć nadto należy, iż w zupełnie wyjątkowych wypadkach dopuszczalne byłoby rozkładanie należności pochodzącej ze stosunku kredytowego na raty – bo istotą samego stosunku prawnego będącego źródłem zobowiązania dłużnika, jest spełnianie świadczeń okresowych; w sytuacji wypowiedzenia umowy kredytu niezwykle ostrożnie podchodzić należy, do kwestii ponownego „uratalnienia” zobowiązania, gdyż w istocie sprowadzałoby się to ukształtowania przez sąd na nowo stosunku zbliżonego do umowy kredytu. Rozpatrując kwestię rozłożenia należności na raty na gruncie sprawy niniejszej nie sposób abstrahować od faktycznego pokrzywdzenia interesów banku wskutek pozbawienia go wynagrodzenia za umożliwienie korzystania przez pozwaną z udostępnionych jej środków – rozłożenie należności na raty oznaczałoby dalsze oczywiste naruszenie interesów majątkowych banku; zważyć również należy, że rozłożenie świadczenia na raty w sposób wskazywany przez pozwaną oznaczałoby ustalenie okresu 25 lat spłacania rat po 500 zł miesięcznie. Podnieść wreszcie należy, że posiadane źródło stałego dochodu (emerytura) oraz jego wysokość, absolutnie nie gwarantują, aby pozwana rzeczywiście była zdolna do realizowania swojego obowiązku poprzez dokonywanie płatności w kwocie 500 zł miesięcznie – ostatecznie wszak pozwana może dokonać kompensaty swojego zobowiązania i jego znacznego zmniejszenia poprzez złożenie oświadczenia o potrąceniu.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie wskazanych norm prawnych oraz art. 347 kpc należało orzec jak w sentencji wyroku, o kosztach procesu rozstrzygając na podstawie art. 100 kpc – z tego tytułu zasądzono na rzez powoda kwotę odpowiadającą wysokości części opłaty sądowej liczonej od zasądzonej kwoty. Odstąpiono od obciążania pozwanej nieuiszczonymi kosztami sądowymi (w zakresie wydatków na biegłego) na podstawie art. 113 ust. 4 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Na rzecz adw. J. W. przyznano wynagrodzenie za pomoc prawną świadczoną pozwanej z urzędu według stawki minimalnej wynikającej z Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800, z późn. zm.).

sędzia Radosław Jeznach

zarządzenie : odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.