Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Płocku

UZASADNIENIE

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 6 lutego 1946 roku wszczęto śledztwo przeciwko A. P. (postanowienie o wszczęciu śledztwa - k. 150v) oraz dokonano jego zatrzymania i rewizji osobistej (protokół rewizji osobistej - k. 151v). Podczas przesłuchania w dniu 6 lutego 1946 r. A. P. ujawnił, iż od września 1945 roku należy do organizacji (...) do której wciągnął go J. P. (protokół przesłuchania podejrzanego - k. 153-155).

Postanowieniem z dnia 6 lutego 1946 roku zastosowano wobec podejrzanego A. P. środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania i umieszczono go w areszcie Powiatowego Urzędu (...) w P. (postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego - k. 157). W trakcie kolejnego przesłuchania w dniu 30 kwietnia 1946 r., A. P. podał, iż przynależał do nielegalnej organizacji (...) Związku (...), gdzie miał pseudonim (...). Zajmował się kolportażem ulotek przeciwko ówczesnemu ustrojowi państwa, potwierdził także swój udział w akcji mającej na celu wychłostanie B. C. (protokół przesłuchania podejrzanego - k. 157v- 158).

Dnia 17 lipca 1946 r. oficer Powiatowego Urzędu (...) w P. wydał postanowienie o pociągnięciu A. P. do odpowiedzialności karnej z art. 86 § 2 i art. 1 Dekretu z dnia 16.11.1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (postanowienie o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej - k. 159), a następnie odbyło się jego kolejne przesłuchanie, w którym to przyznał się on do wstąpienia do AK (protokół przesłuchania podejrzanego - k. 160).

Dnia 17 lipca 1946 r. wydano postanowienie o zamknięciu śledztwa oraz zaznajomiono oskarżonego z materiałami śledztwa (postanowienie o zamknięciu śledztwa - k. 161v; protokół zaznajomienia oskarżonego z materiałami śledztwa - k. 161).

W dniu 25 lipca 1946 roku sporządzono akt oskarżenia przeciwko m.in. A. P., zatwierdzony postanowieniem Prokuratora Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Warszawie z dnia 13 września 1946 roku. A. P. został oskarżony o popełnienie przestępstwa z art. 86 § 2 K.K.W.P. i art. 1 dekretu z dnia 16.11.1945 r. (akt oskarżenia – k. 241-246, postanowienie o zatwierdzeniu aktu oskarżenia – k. 248v).

W dniu 14 listopada 1946 roku odbyła się rozprawa główna przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie na sesji wyjazdowej w P., w sprawie R 613/46 (protokół rozprawy głównej – k. 263-275). W dniu 19 listopada 1946 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na sesji wyjazdowej w P. wydał wyrok z dnia, którym A. P. (w wyroku wskazany jako S.) został uznany za winnego i skazany na karę 5 (pięciu) lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 2 (dwóch) lat za czyny spenalizowane w art. 86 § 2 K.K.W.P. i w art. 1 § 2 dekretu z dnia 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. 1945, nr 53, poz. 300) (wyrok – k. 276-289).

Dnia 13 marca 1947 r. prokurator Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Warszawie wniósł o zastosowanie wobec skazanego A. P. amnestii (wniosek o zastosowanie amnestii - k. 304). Dnia 18 kwietnia 1947 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie postanowił na mocy art. 14 § 1 ustawy z dna 22 lutego 1947 r. o amnestii darować skazanemu A. P. karę 5 (pięciu) lat pozbawienia wolności i nakazał jego natychmiastowe zwolnienie z więzienia (protokół posiedzenia niejawnego o zastosowaniu amnestii wobec S. P. (1) - k. 307; zawiadomienie o zastosowaniu amnestii wobec S. P. - k. 312v). Skazany został zwolniony w dniu 28.04.1947 r. (księga ewidencyjna Więzienia w P. - k.38).

W wyniku osadzenia A. P. doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu. Do końca życia w okolicach dolnej części żeber utrzymywało się u niego znacznej wielkości wklęśnięcie, wynikłe z obrażeń doznanych podczas brutalnych przesłuchań (zeznania wnioskodawczyni i świadka J. O. z rozprawy).

Podaniem z dnia 21 października 1963 r. A. P. wniósł o skreślenie go z ewidencji osób karanych (podanie - k. 354), zaś postanowieniem z dnia 18 listopada 1963 r. Sąd Wojewódzki dla woj. (...) w W. zarządził zatarcie skazania (postanowienie z dnia 18 listopada 1963 r. wraz z uzasadnieniem - k354v).

S. P. (1) zmarł w dniu 25 czerwca 2000 r. (odpis skrócony aktu zgonu - k. 14), zaś spadek po nim w całości nabyła jego córka – B. L. z domu P. (postanowienie – k.17).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Podstawą prawną rozstrzygnięć w niniejszej sprawie są przepisy ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U.2020.1820), czyli tzw. ustawy lutowej. Zgodnie z art. 8 ust 1 tegoż aktu prawnego, osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie na sesji wyjazdowej w P. w dniu 19 listopada 1946 roku w sprawie o sygnaturze akt R 613/4, dot. A. P. został uznany za nieważny postanowieniem Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 7 września 2020 roku, sygn. akt II Ko 223/20.

Nie ulega także wątpliwości, iż orzeczenie to wydane zostało w związku z działalnością A. P. na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Bezspornym jest bowiem fakt, iż dobrowolnie przystąpił on do Armii Krajowej, której celem był opór wobec ówczesnej władzy. Otrzymał pseudonim (...) i był łącznikiem pomiędzy dowództwem w P. a drużyną W.. Brał również udział w akcji wymierzonej wobec B. C., byłego funkcjonariusza (...) oraz członka (...). Udzielał ponadto schronienia innym członkom AK. Zajmował się także kolportażem ulotek przeciwko ówczesnemu ustrojowi państwa.

Przesłanki przyznania o zadośćuczynienia wskazane w ustawie lutowej zostały zatem spełnione. Kwestią sporną w niniejszej sprawie pozostawała natomiast kwota dochodzonego przez wnioskodawczynię roszczenia.

Oceniając rozmiar poniesionej przez A. P. krzywdy i związanego z tym zadośćuczynienia na wstępie wspomnieć należy, iż zadośćuczynienie obejmuje rekompensatę za krzywdę wynikłą z pozbawienia wolności. Stanowią ją negatywne przeżycia psychiczne lub fizyczne wiążące się nie tylko z faktem pozbawienia wolności, ale również z tym, w jakich okolicznościach do niego doszło. Uwzględnić należy również sposób traktowania osadzonego podczas odizolowania. Zadośćuczynienie ma funkcję kompensacyjną i zasądzona jego tytułem suma ma zrównoważyć negatywne przeżycia pokrzywdzonego i stanowić dla niego rekompensatę, która choć częściowo złagodzi jego cierpienia. Nie może przy tym osiągać wartości nadmiernej w stosunku do doznanej krzywdy oraz musi być utrzymane w rozsądnych granicach. Przy ustaleniu wysokości kwoty zadośćuczynienia należy brać pod uwagę wszystkie ustalone w sprawie okoliczności rzutujące na określenie rozmiaru wyrządzonej krzywdy.

Wnioskodawczyni żądała tytułem zadośćuczynienia 400.000 zł, na co składały się kwoty 280.000 zł (tj. 20.000 zł za każdy pełny miesiąc pobytu w izolacji) oraz 120.000 zł wynikające z doznanych przez ojca wnioskodawczyni cierpień.

Wyliczenia dokonane przez pełnomocnika wnioskodawczyni są jednak, w ocenie Sądu, zawyżone. Rzecz jasna określenie wysokości zadośćuczynienia za niesłuszne pozbawienia wolności, zwłaszcza po upływie 70 lat, jest niezwykle trudne. Orzekając w niniejszej sprawie o wysokości zadośćuczynienia Sąd uwzględnił cierpienia doznane przez A. P., ich rodzaj, czas trwania, stopień dolegliwości, konieczność poddania się rygorom związanym z pozbawieniem wolności, a także jego warunki osobiste. W szczególności wpływ na wysokość zadośćuczynienia miała skala doznanych przez niego obrażeń. Brutalne metody śledztwa, opierające się na biciu i znęcaniu się fizycznym jak i psychicznym nad ojcem wnioskodawczyni skutkowały niewątpliwie negatywnymi i długofalowymi następstwami zdrowotnymi. Istotnym był również fakt długiej rozłąki z rodziną i nielicznych w tym okresie widzeń z bliskimi. Oczywiste są również dolegliwości związane z pobytem w więzieniu, gdzie panowały trudne warunki bytowe i sanitarne oraz brakowało opieki medycznej.

Dodatkowo ojciec wnioskodawczyni doznał uszczerbku na zdrowiu, który miał charakter trwały. Co prawda nie udało się pozyskać dokumentacji medycznej osadzonego z dwóch zakładów ochrony zdrowia wymienionych we wniosku, wobec czego jednoznaczne konstatacje natury medycznej nie są możliwe. Tym niemniej z zeznań wnioskodawczyni oraz świadka J. O. wynika, iż A. P. do końca życia w okolicach dolnej części żeber utrzymywało się u niego znacznej wielkości wklęśnięcie, wynikłe z obrażeń doznanych podczas brutalnych przesłuchań. Można jedynie przypuszczać, że było to wynikiem złamania żeber.

Biorąc pod uwagę całokształt okoliczności faktycznych, Sąd ustalił wysokość zadośćuczynienia przyjmując, że za każdy miesiąc krzywdy wynikającej z pozbawienia wolności ojca wnioskodawczyni powinna ona otrzymać równowartość podwójnego przeciętnego wynagrodzenie obowiązującego w chwili orzekania, które - wg komunikatu Prezesa GUS z dnia 9.02.2021 r. - za IV kwartał 2020 r. wyniosło 5.456,81 zł.

Ojciec wnioskodawczyni był pozbawiony wolności od 6.02.1946 r. do 28.04.1947 r., tj. przez 1 rok, 2 miesiące i 22 dni (w przeliczeniu - 14,733 miesiąca). Przyjmując stawkę 2 x 5.456,81 zł za każdy miesiąc pozbawienia wolności otrzymuje się kwotę 161.055,56 zł.

Kwotę tę należało jednak podwyższyć o 40.000 zł, z uwagi na poważny uszczerbek na zdrowiu, jakiego doznał A. P. w wyniku pozbawienia wolności.

W rezultacie Sąd uznał, że kwota zadośćuczynienia w wysokości 200.000 zł (po zaokrągleniu) za niemal 15 miesięcy izolacji jest odpowiednia do subiektywnego poczucia krzywdy i wywołanego u ojca wnioskodawczyni stresu i cierpień związanych z pozbawieniem wolności oraz z tytułu uszczerbku na zdrowiu. Tak ustalone zadośćuczynienie stanowi realną wartość ekonomiczną i jest zgodne z linią orzeczniczą Sądu Okręgowego w Płocku. W pozostałym zakresie wniosek został oddalony.

Na rzecz wnioskodawczyni zasądzono także kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika z wyboru.

Należy zaznaczyć, że w niniejszej sprawie nie występował w charakterze strony przedstawiciel Skarbu Państwa. W ocenie Sądu Okręgowego przepisy ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. (ustawa lutowa) mają charakter samoistny, zarówno w sferze materialnej, jak i proceduralnej.

Zgodnie z art.8 ust.3 ustawy lutowej, w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy rozdziału 58 k.p.k., z wyjątkiem art.555. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż przepisy rozdziału 58. k.p.k. do postępowań wszczętych na podstawie ustawy lutowej stosuje się jedynie odpowiednio. Oznacza to, iż mają zastosowanie jedynie te przepisy k.p.k., które nie pozostają w sprzeczności z przepisami ustawy lutowej, stanowiącej szczególną podstawę do dochodzenia roszczeń za niesłuszne pozbawienie wolności od Skarbu Państwa.

Przepis art.8 ust.2d ustawy lutowej stanowi, iż odpis żądania wnioskodawcy odręcza się z urzędu prokuratorowi. Przepis ten nie zawiera obowiązku doręczenia odpisu wniosku reprezentantowi Skarbu Państwa. Można stąd wnosić, że ustawodawca – w przypadku specyficznych roszczeń wynikających z ustawy lutowej – nie uznaje reprezentanta Skarbu Państwa za stronę postępowania, w przeciwieństwie do ogólnych zasad wynikających z art.554 k.p.k., zaś wspomniany przepis ustawy lutowej jest przepisem szczególnym w stosunku do ogólnych zasad określonych w rozdziale 58 k.p.k.

Tym samym należało uznać, że w sprawach wszczętych na podstawie ustawy lutowej - reprezentant Skarbu Państwa nie jest stroną postępowania. Interesy Skarbu Państwa w tym postępowaniu reprezentuje prokurator.

Zgodnie z art.558 k.p.k. niniejsze uzasadnienie sporządzono w formie przewidzianej przez Kodeks postępowania cywilnego, tj. bez wykorzystania formularza obowiązującego w sprawach karnych.